لە رووی پزیشكییەوە، هەر كەسێك بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ لەژێر تیشكی خۆردا بمێنێتەوە، بەتایبەتیش لە وەرزی هاویندا، ئەوا لە دەرەنجامی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیی ژینگەی دەوروبەردا، لەش نەتوانێت بەخۆی خۆی فێنك بكاتەوەو ئەگەر پلەی گەرمیی لەش بگاتە سنووری (40.6) پلەی سیلیزیی، ئەوا ئەو كەسە بە تووشبوو بە (لێدانی خۆر) ئەژمار دەكرێت و بەهۆی چەندین نیشانەی ئاشكراوە دەزانرێت.

ئەژی چەتۆ حەسەن بەرپرسی بەشی راگەیاندنی بەریوەبەرایەتی گشتی كەشناسی و بوومەلەرزەزانی لەلاپەرەی بەرێوەبەرایەتیەكە نوسیویەتی:وەرز هاوینە لە نیوەگۆی باكووری زەوی و پلەكانی گەرما بەرز بۆتەوەو ماوەی رۆژیش درێژتر بۆتەوە، بەڵام لەناوچەكانی باشووری رۆژئاوای ئاسیا بە گشتی و لە باشووری هەرێمی كوردستاندا بە تایبەتی، پلەكانی گەرما لە زۆر حاڵەتەدا دەگاتە سەرووی 50 پلەی سیلیزیی، كە ئەمەش بێ شك دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی چەندین كێشەو گرفت، كە لە سەرووی هەموویانەوە، كێشەی تەندروستییە.

ئاماژەی بەوەشكردووە:لە رووی پزیشكییەوە، هەر كەسێك بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ لەژێر تیشكی خۆردا بمێنێتەوە، بەتایبەتیش لە وەرزی هاویندا، ئەوا لە دەرەنجامی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیی ژینگەی دەوروبەردا، لەش نەتوانێت بەخۆی خۆی فێنك بكاتەوەو ئەگەر پلەی گەرمیی لەش بگاتە سنووری (40.6) پلەی سیلیزیی، ئەوا ئەو كەسە بە تووشبوو بە (لێدانی خۆر) ئەژمار دەكرێت و بەهۆی چەندین نیشانەی ئاشكراوە دەزانرێت.

 

دەقی نوسینەكەی ناوبراو/

 

چۆن مەترسیی حاڵەتی (لێدانی خۆر – Heat Stroke) لەخۆت دوور دەخەیتەوە؟

-----------------------------------------------------------------------------------

وەرز هاوینە لە نیوەگۆی باكووری زەوی و پلەكانی گەرما بەرز بۆتەوەو ماوەی رۆژیش درێژتر بۆتەوە، بەڵام لەناوچەكانی باشووری رۆژئاوای ئاسیا بە گشتی و لە باشووری هەرێمی كوردستاندا بە تایبەتی، پلەكانی گەرما لە زۆر حاڵەتەدا دەگاتە سەرووی 50 پلەی سیلیزیی، كە ئەمەش بێ شك دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی چەندین كێشەو گرفت، كە لە سەرووی هەموویانەوە، كێشەی تەندروستییە.

لە رووی پزیشكییەوە، هەر كەسێك بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ لەژێر تیشكی خۆردا بمێنێتەوە، بەتایبەتیش لە وەرزی هاویندا، ئەوا لە دەرەنجامی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیی ژینگەی دەوروبەردا، لەش نەتوانێت بەخۆی خۆی فێنك بكاتەوەو ئەگەر پلەی گەرمیی لەش بگاتە سنووری (40.6) پلەی سیلیزیی، ئەوا ئەو كەسە بە تووشبوو بە (لێدانی خۆر) ئەژمار دەكرێت و بەهۆی چەندین نیشانەی ئاشكراوە دەزانرێت.

((هێماو نیشانەكانی بەركەوتن بە لێدانی خۆر چین؟))

– بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیی لەش.

– ئارەقكردنێكی زۆر لەسەرەتاو پاشان وەستانی لە ناكاودا، وەك لە كاتی وشكداهاتنی زۆر توندا روو دەدات، ئەوكاتە پێست وشك دادێت و بەبێ ئەنجامدانی كرداری ئارەقەكردنیش، بێگومان لەش هیچ رێگەیەكی دیكەی نییە بۆ خۆفینكردنەوە.

– خێرابوونی لێدانی دڵ.

– خێرابوونی كرداری هەناسەدان.

– رشانەوە.

– گرژبوونەوەی ماسوولكەكان.

– گۆڕانی رەنگی پێست بۆ رەنگی سوور.

– تاریكداهاتنی رەنگی میز.

– هەڵچوونی كۆئەندامی دەماریی و دەركەوتنی نیشانە شڵەژان و سەرئێشەو سەرسوڕان و دڵەڕاوكێیی و وڕێنەكردن و زۆرجاریش لەهۆشچوون.

((چۆن لەش فێنك دەكرێتەوە؟ ))

– ئاسانكردنی تیشكدانەوە، چونكە لەشی ئادەمیزاد بەهەمان شێوەی تیشكدانەوەی ئاگر ئەو خەسلەتەی هەیە.

– هەڵگرتن، واتە، بە نزیك كردنەوەی لەش لە بایەكی سارد یان ئاو، كە هەردووكیان دەبنەهۆی دوورخستنەوەی گەرمیی زیاد لە لەشەوە.

– بە هەڵمداچوون، بەو پێیەی لەش ئارەقە دەكات و بەو پڕۆسەیە، لەشی ئادەمیزاد گەرمیی زیادی لەشیش دوور دەخاتەوە، جا لەبەر ئەوەی پلەی گەرمیی سروشتی پێست لەنێوان 32 و 34 پلەی سیلیزییە، بۆیە هەر گەرمداهاتنێكی زیاتری هەوای دەرەكیی دەوروبەری دەبێتە هۆی هاندانی زیاتری (خانەكانی بەرهەمهێنانی ئارەقە) تا زیاتر ئەو شلەیە بەرهەم بێنن لە پێناو ساردكردنەوەی بەردەوامی لەشدا.

(( لە كام حاڵەتدا لەش دووچاری گرفت دەبێتەوە لە رێكخستنی پلەی گەرمیی خۆیدا؟ ))

– كەمبوونەوەی بەرچاوی رێژەی شلەمەنییەكان – بە تایبەتی ئاو – لەنێو لەشدا.

– لەبەركردنی جل و بەرگی نەشیاو، وەك ئەوانەی تەسكن و بە سانایی بە پێستەوە دەنووسێن، لەو حاڵەتەدا لەش ناتوانێ وەك پێویست و سەربەستانە ئارەقە دەربدات و دەرەنجام پلەی گەرمیی بەرزتر دەبێتەوە.

– بەرزبوونەوەی لە رادەبەدەری شێ لە هەواداو ئەم گرفتەش قووڵتر دەبێتەوە، ئەگەر شوێنەگە داخراو بێت و هەواگۆڕكێی تیادا نەبێت.

((چۆن خۆمان لە لێدانی خۆر دەپارێزین؟))

چاكترین رێگە، دەرنەچوونە بۆ ژێر تیشكی خۆر، بە تایبەتی منداڵان و بەساڵاداچووەكان، بەڵام لە حاڵەتی ناچاریدا ئەوا پێویستە ئەم هەنگاوانە خوارەوە ئەنجام بدرێن:

– لەبەركردنی جلی سووك و رەنگ كراوەو لەسەركردنی كڵاوێكی فراوان.

– بەكارهێنانی كرێمی پاراستنی پێست لە لێدانی خۆر، بە تایبەتی ئەوانەی خاوەن هۆكاری پارێزی جۆری SPF 30 زیاتریان هەیە.

– زۆر خواردنەوەی ئاوو خۆشاوە سروشتییەكانی میوە.

– وەستاندنی هەر چالاكییەك كە لە دەرەوەی ماڵ و لەژێر تیشكی خۆردا ئەنجام دەدرێت و ئەگەر هەر پێویست بوو، ئەوا باشترین كات لە بەیانی زوو و دوای خۆرئاوان بوون بێت.

– تێبێنیكردنی بەردەوامی رەنگی (میز)، چونكە تاریكداهاتنی مانای توشبوونی لەشە بە وشكبوون.

(( شیاوترین هەنگاوەكانی چارەسەركردنی لێدانی خۆر))

بێگومان لێدانی خۆر، حاڵەتێكی پزیشكیی لە ناكاوە، بۆیە هەر كەسێك دووچاری ئەو حاڵەتە ببێتەوە، ئەوا پێویستە دەستبەجێ بگەیەنرێتە نەخۆشخانە بۆ وەرگرتنی چارەسەریی پێویست، بەڵام دەكرێ پێشوەختە هەندێ هەنگاوی فریاكەوتنی خێرا ئەنجام بدرێت:

– گواستنەوەی خێرای نەخۆش بۆ ناوچەیەكی فێنك یان لایەنی كەم سێبەر بێت.

– دڵنیابوون لە دەستەبەربوونی هەواگۆڕكێی شوێنەكەو بەكارهێنانی هەر ئامێرێكی فێنك كردنەوە یان هەواگۆڕكێ.

– تا بكرێت نەخۆش ناچار بكرێت ئاو بخواتەوە.

– بەهیچ شێوەیەك هیچ درەمان یان حەبێكی هێمن كەرەوە (مسكن) نەدرێتە نەخۆش.

– ئەگەر بكرێت چاكترە نەخۆش بخرێتە نێو ئاوێكی ئەوتۆ كە زۆر سارد نەبێت.

– لەكاتی پاڵخستنی هەردوو لاقەكانی نەخۆش كەمێك بەرز بكرێتەوە بەدانانی شتێك لەژێر پێیەكانی.

– ئەگەر نەخۆشەكە دووچاری حاڵەتێكی گرژیی ماسولكەیی ببۆوە، ئەوا هیچ شتێك نەخرێتە دەمی و تا بكرێت كەرەستە مەترسیدارەكان لە دەوروبەریدا دوور بخرێنەوە، وە ئەگەر دووچاری رشانەوە ببوو، ئەوا پێویستە دڵنابین لەوەی هیچ شتێك رێڕەوەی هەناسەدانی نەگرتووە.

===========================

ئامادەكردنی: ئەژی چەتۆ حەسەن / بەرپرسی بەشی راگەیاندن - بەریوەبەرایەتی گشتی كەشناسی و بوومەلەرزەزەانی **