جاسم محەمەد شرنەخی

ل هەمى کنارێن ڤێ جیهانێ ژ بۆ سەفەرازیا گەل و وەڵاتێن خۆ چەندین کەسانێن مەزن رێکا قوربانیدانێ ب جان وگیانێ خۆ گرتبوون بەر، و خەباتا رزگاریخوازییا پیرۆز یا بەردەوامبوو هەتا رۆژا رزگاریێ هەڵات.

و دگەل هەڵاتنا وێ رۆژا گەش کەسایەتیێن بەرز و بلندێن خەباتکەر ڕادگەهاندن کو ئەوان ئەرکێ هەلگرتن وگەهاندنا پەیاما ژیانا خۆ بجهئینان، ودەم هات ب سەرفەرازى ئەمانەتێ ڕادەستى گەلێن خۆ بکن ژ بۆ هەلبژاراتنا تێکۆشەرێن قویناغەکا دیتر و جۆرەکێ دیتر یێ خەباتێ ئەو ژى: خەباتا دەولەتدارى و حوکمڕانییا ژیرانەیا دادپەروەرییە (الحکم الرشید العادل).

و ل ڤێرێ و ژ بۆ وانە وەرگرتنێ یا گرنگە ئاماژەیەکا بلەز وەکى فلاشێ بریسکێ بدین دوو نموونەیێت گەشێت خەباتکەرێن جیهانى: (نیلسون ماندیللا 1918-2013) و (عەلى عززەت بیگۆڤیچ 1925-2003)، و چەوان ماندیللا پشتى خەباتەکا دۆمدرێژ ودیسان ل داوییا 27 سال دزیندانێن تاریڤە ل دویرى وەڵاتى بووراندین و ل (گزیرتەیا روبن ئایلاند) ل ئوقویانوسا ئەتلەنتیکى هاتیە ئازادکرن و بوویە ستێرەکا گەش دئاسمانێ خەباتکەرێن جیهانیدا و خەلاتێ نۆبڵ یێ ئاشتیێ وەرگرتى، ڕازیبوو پێنچ سالان بتنێ ژ سەرۆکایەتییا وەڵاتێ باشۆرێ ئەفریقیا 1994-1999 وەربگرت و ژ ئەنجامێت ئێکەم هەلبژارتنێت گشتیێت وى وەڵاتى شیا سەرکەفتنێ ب دەستڤەبینت، ئەڤى قارەمانێ ئیلهامبەخش نە خۆ ب کورسیکێڤە نویساند و سیکوتین کر، و نە خەباتا خۆ کرە مننەت، و نە عەرشێ دەولەتێ ڕادەستێ ئێک ژ ماڵباتا خۆ یا دگۆتنێ (تامپۆ) کر، هۆسان بۆ هەمییان دیاربوو کو ڤى کەسایەتى بەرژوەندییەک بتنێ ل پێشچاڤبوو ئەو ژى بەرژوەندییا گشتى بی.

و نمونەیا شەوقەدارا دووێ کو: یا خەباتکەرێ بۆسنى و فەیلەسۆف مەزن (عەلى بیگوڤیچ)ـه ئەوی ژى پشتى چەندین ساڵێن سەخت و دژوار سەرا خەباتا خۆیا دلسۆزانە دگرتیخاناندا بووراندین، و پشتى بەشدارى کرى وەکى خەباتکەرەکێ چەکدار دژى دوژمنێت گەلێ بوسنی یێ مولسلمان ل سالا 2002 دەستبەردارى حوکمێ سەرۆکایەتییا بۆسنا بوو بێى کورەکێ خۆ یان ژى کەسەکێ دیتر ژ ماڵباتا خۆ بینت پێش و بکت میراتخوارێ دەستهەڵاتدارییێ، و ئێک جارێ ژى دهەمى نڤیسین و بەرهەمێن وی یێت هزرى و سیاسى و فەلسەفى و گۆتارێن وی دا تۆ بێهنا مننەت و مننەتکاریێ نابینى.

بەلێ ئەگەر ژئەفریقیا و ژجەرکێ ئەوروپا بزڤرین دیرۆکا وەڵاتێ خۆ دێ ل بیرا مە هێتن کو هەر ژ رۆژێت دەستپێکا پچەک ئوکسجینا ئازادایێ مە هەلکێشاى ل بهارا ساڵا 1991 پشتى خەلکێ ب خوین و گیان و قوربانیدانا ب هەمى مال و مولک و سامانێت خۆ، و ب سەرهلدانا پیرۆز و کارڤەدانێت دویڤرا هاتین وەڵاتێ خۆ ئازاد کرین مە دیت (خەباتکەرێن مودێل کوردى) گەلێ مە کرنە دوو تەخ: تەخەک دفن بلند و مەتحکار و ب مننەت خۆ ب خودانێت ئاخ و بەر و مرۆڤێت وەڵاتى دزانى، خۆ ب خۆدان ماف زانى چ بکن و چ بخۆن و بۆ خوە چ ببن هەمى ب سرۆشتى زانین، چونکى زاردەڤ و حالێ وان ئەڤەبوو: کو وان یێ کری و ئەو دێ خۆن ژى حەلال و زەڵالە بۆ وان، و تەخەکا دیتر هاوڵاتیێن پلە دوونە و ژێر مننەتن، و ژدەردەسەرییا چ بهێتن سەرێ وان دڤێت بێژن: (میر وقرالێن مە ساخ بن) مینا هوزانڤانێ مەزنێ کورد ماموستا عەبدوڕەحمان موزیرى ب دلەکێ داغبارڤە گۆتى:

گـــــــــەر میــــــر نـــەبن

ژپشت چیا رۆژ نا هەلیت

مامز ل دەشتێ نا چەریتن

هەر چەندە چ کەسەکێ پچەک هەست هەى مننەتکارییا چ کەس و لایەنەکێ سەر خۆ قەبوول ناکت ژبلى یا خۆدێ، چونکى ژێر مننەتى جۆرەکێ ژێردەستى وکوڵەتیێ یە، لێ سەرەراى وێ چەندێ ژى، خەباتکەرێن مە مێژوو و خەباتا خۆ ب پەرتاڵەکێ نە حەلال -نە جارەکێ هزار جارى- فرۆتن، نها گۆتنا سەرکردەکێ مەیدانى ل بیرا من هات دەمێ گۆتییە مە ب راستى ئەگەر پێش هەر رۆژەکا خەباتا هەر بەرپرسەکێ ژڤان بەرپرسێت نهۆ دفنێت خۆ بلندکن ل سەر سەرێ خەلکێ دەفتەرەکا دۆلارى حسێب کربت گۆمان نینە وى پتر یێ برى، و هەتا ئەڤرۆ هەر یێت بۆ خۆ دبن و دخۆن، چونکى لۆژێکێ وان ئەوە یا ب ئاشکەرایى دبێژن: ئەم خۆدانێت وەیەنە و یێت ڤى وارینە.

لێ یا ڕاست ئەوە ئەگەر مرۆڤى قەنجییا خۆ فرۆت و بەرامبەر وێ وەرگرت دڤێت شەرمێ ژخۆ بکت ئێدی بەحسێ قەنجیێ نەکتن، نە خاسمە ئەگەر ئەو قەنجییە ئەرکێ خەباتێ بتن و یێت ب ناڤ خەباتکەر ب پەرتاڵەکێ حەرام یێ گەندەڵیێ ژمال و سامانێ گشتى گوهوری بت، دڤیا ئێدی ئەزمانى وى نە گەڕت و کێم کێم ئێدی موزایەدان نەکتن، چونکى بخۆ چ تشت ژ سەرفەرازیێ بۆ خۆ نە هێلان، و چ بۆ مێژوویا وان ژى نەما ژبلى جهەکێ کرێت ئەم ناڤێ وى جهى نا بێژین.