محمد ئامێدی
ناڤبەرا سەدەیێن 14 تا 18 ل رۆژئاڤای سەردەمێ چەرخێن رێنساسێ و روشنەگەریێ دهاتنە نیاسین کۆ ئەڤ بزاڤە تۆندی بەرامبەر کەنیسێ و زەلامێن ئۆلی راوستیان چونکی د ماوێ دەهــ سەدەیان دا کەنیسێ و زەلامێن ئۆلی خەلك بن دەست کربوو وەکۆ کۆێلایەن سەرەدەری دگەل دکر و ژ هەمی مافان بێ بەهر کربوون وەکی د مێژوویێ دا بووڤی سەردەمی دهێتە گوتن ( چەرخێن تاری یان چەرخێن ناڤەراست ) ... ژ ئەنجامێن ڤێ زۆرداریێ و شەرێن دیرو درێژن هەردووك رێبازێن مەسیحی ( کاتولیكیان و پرۆتستانتیان ) کۆ ئەڤ شەرە بوونە ئەگەرێ کۆشتنەکا مەزن و زیانێن مەزن ، لەورا ل سالا ( 1648 ) بریارا سیستەمێ علمانیەتێ ( سیکۆلاریزمێ ) هاتە پەیرەو کرن کۆ بریاردا ئێدی نابیت ب هیچ شێوەیەکێ ئایین مایتێکرنێ دەستهەلاتێ دا و کاروبارێن دەولەتێ دا بکەت . پشتی پەیرەوکرنا سیستەمێ علمانیەتێ و هێلانا ئایینی رۆژئاڤای پێشکەڤتنەکا مەزن بخۆڤە دیت و دیسان ئێكگرتن دناڤ مللەتێن واندا پەیدابوو و شیان ببنە رێبەرێن جیهانێ . بەلێ پرسیارا مە ئەوە بۆچ رۆژئاڤای علمانیەت پەیرەوکر و پێشکەڤتن و سەرکەڤتن بدەستخۆڤە ئینا بەلێ بۆچ رۆژهەلاتی علمانیەت پەیرەوکر پاشکەڤتن و پارچە پارچە بوون بدەستڤەئینا !؟؟
ژبۆ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ ئەز دێ نموونەیەکا هزرمەندێ ئیرانی ( د.علی شەریعەتی ) ئینم کۆ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ دایە دەمێ دبێژیت :
( علمانیەت یا گرێدایی بوو ب رەوش و سەقایێ رۆژئاڤایڤە )
د.علی شەریعەتی نموونەیەکا دارەکێ دئینیت ژبۆ علمانیەتا رۆژئاڤایی و رۆژهەلاتی دەمێ دبێژیت : علمانیەتا رۆژئاڤایی وەکی بەرهەمێ وێ دارێ بوو یا دسەقایەکێ تایبەت دا هاتیە چاندن ، و چاڤدان بوو هەبوو و وەستیان بوو هەبوو ، ژبۆ وێ دارێ قوربانی هاتنە دان و ڤەکۆلین لسەر دهاتنە کرن ، ئەو دارە شین بوو ، ئەرد هاتە کێلان و سەقا ژی یێ هاریکار بوو ، ژ ئەنجامێ ڤێ وەستیانێ و ئازارێ و هزرێ و قوربانیێ ، هەروەسا لسەر بنەمایێن وێ گونجاندنا ناڤبەرا ئەردی و سەقای دا هەی ، ئەڤ دارا هە مەزن بوو و بەرهەم پێڤەهات و گەهشت .
ئەگەر ئەم بەرێخوودانا علمانیەتا رۆژهەلاتی بکەین ئەنجام هەمی بەرۆڤاژی نە وەکی وی باخچەڤانیە یێ دڤێت دارەکێ ل ئاخەکێ بچینیت نەیا گونجایی بیت و نەیا کێلای بیت و دسەقایەکێ جێاواز دا بیت وی باخچەڤانی چ پێداویستیێن تایبەت نەبن و هزرا خۆ سەقایی دا نەکربیت ، بتنێ وی باخچێ جیرانێ خۆ دیت بوو کۆ بەرهەمەکێ لاو یێ ژێ گەهشتی و پێڤە هاتی ، ڤێجا ویژی پارە مەزاختن و شتلێن دارا ئینان د ئاخەك و سەقایەکێ نەگونجایی دا ، پشتی دوو سێ رۆژا ئەوژی بۆ خودان باخچە وەکی جیرانێ خۆ و دارێن وی بەرهەم دا بەلێ ئەڤ سەرکەڤتنە دبیتە سەرکەڤتنەکا سەختەکار !! ئەڤ سەرکەڤتنە خاپاندنە بۆ وان کەسان ئەوێن چاڤێن خۆ بۆ تێگەهشتنێ بکاردئینن نەك عەقلێ خۆ ، چونکی باخچە بڤان رێکا ناهێتە دروستکرن .
شارستانیەت و رەوشەنبیری کرین و فرۆتن تێدا ناهێتە کرن ، رەوشەنبیریەت و شارستانیەت نەك رادیۆیە نە تەلەفزیۆنە ژوێرێ بهێتە ڤێرە و لسەر کارەبێ کار بکەت .
دوماهیکێ دێ بێژم هەر وەکی شێخ محمد عبدە دبێژیت ( ئەوان ئایین دا رەخەکی ئازادی و سەروەری و دەستهەلاتا جیهانی ب دەست کەڤت ، مە ئایین دا رەخەکی ڕەزیلی و دابەشبوون و پارچەبوون و داکەڤتن ب دەست مە کەڤت ، هەر تشتەکێ ئەم لسەر نەچارکرباین یان هاڤێتبا لبەر مە دا لسەر رازی بین ) .