جاسم محمد شرنەخى

ژڕاسپاردە و شیرەتێن نیکولو ماکیافیلى ئەوێن زۆر جاران د کتێبا خۆیا بناڤ و دەنک (میر)ـدا ژبۆ مەزنە حاکمان پێخەمەت کونترۆلکرنا خەلکێ و خوەفیرعەوکرنا ل سەر سەرێ وان دۆبارەکرى ئەوە: هندەک کارێن مەزن ئەنجام بدن یێن ئارمانەجەکا سەرەکى ب دەستڤە بهێت ئەوژى کوشتنا هیڤى و ئومێدا قورتالبوونا خەلکێیە ژ زەبردەستیا میرى، تەنها بۆ نموونە: ئیک ژ شیرەتێن ویێن ئیبلیسى دبێژت: دەمێ تۆ ب سەر دۆژمنێن خوە کەفتى و گەهشتیە عەرشێ حومکمداریا وى بێى دوو دلى دەستهەڵاتدارێن بەریا خوە ب خێزان و مالبات و کەس و کارڤە هەمیان قەتلوعام بکە، یەک کەسێ بتنێ ژێ نەهیلى، دا هیڤى و ئومێدێن پشتەڤان و تاگیرێن حوکمڕانێن بەریا تە هەمى بسۆژن، و د شیرەتەکا دیترا تەکەست دکت: ئەگەر تە وەڵاتەک ڤەگرت ئانکو داگیرکر، و خەلکێ وى جارا ئێکێ کارین خوە ژ بندەستیا تە ئازا بکن، لێ ئەگەر جارا دوێ تە دیسان ئەو داگیرکرن بێ گومان کارەکێ زۆر زۆرێ گرنگە، ژبەر چى؟ چونکى دێ هیڤیێن خەلکێ ژ خەلاسبوونێ مرن و دارا ئومێدێن وان دێ هشک بیت!

ئەڤ سیاسەتا بێ ئومێدکرنێ و هەوڵا کوشتنا هیڤیان ڕەفتارەکا سەیر نینە ئەگەر ژلایێ دوژمنێن دەرەکى و داگیرکەرانفە بهێتە بجهئینان، لێ یا سەیر و دهەمان دەمدا مالویرانکەر و ل سەر ئەڤرۆ و داهات و ئایندەیێ هەر مللەتەکێ هەبتن زۆر ترسناک ئەوە دەمێ سیاسەتا سەرکێشێن وى بخوە مللەتى ژۆردانى بەرەڤ بنێ نهاڵا بێ زارى و بێ ئومیدیێ ببت! مرنا ڕاستەقینەیا ئومێدان ئەڤەیە دەمێ سەکتەرێن: ئابۆرى، زانستى، و ژیارا هاوڵاتیان سال بۆ ساڵێ ژ ئەگەرێ سیاسەتا قورخکرنێ بەرەڤ تەنگاڤى و نەخۆشیێڤە دچیت، وپرسا چاکسازیێ - کو دینەمۆیا مان و پێشکەفتنێیە - گەشێ ب خوەڤە نەبینت، دەمێ زاڕاڤێ ناڤبرى دبتە ماددەیێ ریکلاما دەستهەڵاتێ و ژبۆ خاپاندنا خەلکێ دهێتە گۆتن، و چاکسازیا پنیکرنێ نەکۆ یا ریشاڵى بهێتە کرن، و گەندەڵى رۆژ ب رۆژ بهێزتر دبت، و ئەڤە هەمى ل سەرەکێ ل سەرێ دیتر پرۆسیسا سیاسى ل بیاڤێ هەلبژارتنان چ گوهوڕینێن د بەرژەوەندیا جەماوەرى و ژیانا دیمکوراسیدا پەیدا نەکتن،

وەختێ دبینى هندى ژێ دهێت دەستهەڵات ل خەلکێ خوە سوار دبت، وباجا و خویکا ل سەر پشتا هاوڵاتیان ستویر دکت سەرەڕاى کو ژێدەرێن داهاتیێن نیشتیمانى مەزنە دەستەهەلاتدار و عەیال و کەس و کارین وان بۆ خوە دبن، و هیچ بەرنامەیەکێ سوشیال ژبۆ چارەسەرکرنا کێشەیێن مینا بێ کاریێ و هەژاریێ حکومەت پەیڕەو ناکت و هەر هەما خەما وێژى نینە و هزرێ ژى تێدا ناکت، ئەها وى دەمێ ئەڤ گەلە بخوە بخوە بێى داگیرکەرێن ئومێدکوژێ، ماکیافیلى شیرەت کرین مەزنێن خویانى یێن ژ نفشێ وى گەلى بخوە بەسن چرایێ هیڤیێ ب ڤەمرینن! ئەز دبێژم: ئەگەر دوژمنێن مە هەر زوى زانیبان مەزنێن مە دێ ڤێ ب سەرێ گەلێ خوە ئینن هەوجە نەبى خوە گەلەک ب مەڤە ب وەستینن، هەر وەکى ژ کەڤندا هاتیە گۆتن: دونیا دوژمنێ کەویە، کەوژى دوژمنێ سەرێ خوەیە،

ئەرێ والله مەزنێن خراب دوژمنێن سەرێ گەلێ خوەنە! گەلۆ ئەگەر هیڤیێن پێشڤەچوون و گهوڕینێن ئەرینى هەبا جار پشتى جارێ دهەلبژارتناندا ئەم دا بەرەڤ ئاغاتى و عەشیرەتگەریێڤە چین؟! – ل گەل ڕێزێن من بۆ تەڤنێ جڤاکیێ گەلێ مە کو عەشیرەتیە – لێ عەشیرەتگەریا سرۆشتى واتە: پێکهاتەکا کومەڵایەتیا خۆرست یا خوەدى هندەک بهایێن ئینسانى، هەرچەندە نەیا خالیە ژهندەک تیتاڵێن نیگەتیف ژى جاران دبنە کێشە، بەلێ هەر چەوان بت ب کارئینا عەشیرەتێ و داخوازکرنا ئاغاتیێ هەلبەت نیشانا خرابکاریا سیاسیە، و پاشگەزیەکا شارستانیە، و ل سەر حەسێبا مەدەنییەتێیە، و لادانا ب ئێکجاریا بناغەیێ ئیدارە و حوکمڕانیا پێشکەفتیە، واتە لادانا بنەمایێ: (کەسێ ژ هەژى بۆ جهێ ژهەژى)یە، و ل شوینا وێ ئاغایێ من یانژى نوینەرێ عەشیرا من ژ بۆ جهێ ژهەژى، هەمان ئەڤ پاشگەزیا سیاسى ژبۆ ب کارئینانا کەسایەتیێن ئاینى ژى خرابکاریەکا سیاسیا ئەنقسەتا مەزنە! ژبەر ڤان کریارێن ئومێدکوژێن بوورین چاڤەڕیە ڕێژەیا بەشداریا جەماوەرى د هەلبژارتنێن بهێتدا زۆر زۆر بەرەڤ کێمیەڤە بهێتن خوار! لێ هەر چەوان بت گورەى هەمى پیڤەران ئەڤ بێ ئومێدیە تەنها و تەنها ئەوێن ئومێدان دکوژن هەر ئەو ژێ مفاداران و جەماوەر قوربانیێ ددت،

و ئەو دەردەسەری و کارەسەتێن ژ ئەگەرێن وان خەلک ژ هەلبژارتنا دلسار دبن و خوە دەنە پاش، ئەڤ پاشدانە - گومان نینە – هەمان دەردەسەرى و بەڵایان دژوارتر و زێدەتر لێ دکت، چونکى یا دیارە هندى بەشداریا جەماوەرێ دلسۆزێ زیان ڤێکەفتى کێمتر ببت وى دەمێ ڕیژەیا وى سوپایێ مفادیتى و دوو ڕوى و مەڵڵاق و ڕێکخستیان و هەر وەسا بندیوارێن دەستهەڵاتداران زێدەتر لێ دهێن و ب ڕەحەتى و ب ساناهى پێگەیێ وان بەرفرەهتر و خورتر لێ دھێت، ب کردارەکا بیرکاریا ئاسان دیارە: ئەگەر وان 500 هزار دەنگێن موستەفید هەبن دناڤ دوو ملیون دەنگدەراندا رێژە دێ بتە 25% سەدێ و هوسان دێ چوارێکا پەرلەمانى ب دەست خوەڤە ئینن، لێ ئەگەر ژ دوو ملیونان ئێک ملیون بتنێ چوونە دەنگدانێ، یا دیارە یێن سوپایێ مفادار و داردەستا دێ هەر چن،

و دویر نینە نیڤەکا دەنگا و ئەوا ب دەنگانڤە بهێت ب دەست خوە بێخن. لەوا هیچ جارەکێ ڕەشبینى و بێ ئومێدیێ چاکى و پێشڤەچوون بەرهەم نە ئینایە، و ئومێد ژیانە و تۆڤێ خێرێ یە، چەوان بت هەر ئەوە ئەگەرێ گهورینێ گەر چەند گیرۆ ژى بت!