تەكنیكی ئەنجامدانی دابارینی دەستكرد یان زۆركردنی ڕێژەی دابارین لە ڕێگەی پیتاندنی هەورەكان cloud.seeding ڕێگەیەكی زۆر نوێ نیە، ئەمریكیەكان لە جەنگی جیهانی دووەم لەشەڕی نۆڕماندی لەكەنارەكانی فەرەنسا ئەو ڕێگەیەیان گرتەبەر بە مەبەستی ڕێگەگرتن لەهاتنی تانكەكانی ئەڵمانیەكان بۆ ناوچەكە، لە ئێستاشدا ساڵانە بەبەردەوامی ئەم ڕێگەیە دەگیرێتە بەر لە هەندێك لە ویلایەتەكانی ئەمریكا وەكو (یۆتاو ئایداهۆ) بۆ زۆركردنی ڕێژەی دابارین و بەرزكردنەوە ئاستی ئاو لە دەریاچەكانی ئەو ویلایەتانە، ووڵاتی چینیش چەند ڕۆژێك پێش دەستپێكردنی یاریە ئۆڵۆمپیەكان لە شاری پەكین لەساڵی (2012) ئەو كارەی ئەنجامدا بۆ ئەوەی ڕۆژی دەستپێكی یاریەكان ئاسمانی پەكین ساف و شین و بێ هەور بێت، ئەم تەكنیكە بەشێكە لە كۆمەڵێك ڕێگە یان كۆمەڵێك هەوڵدان كە ئێستا لە گەلێك لە ووڵاتانی جیهان لە ئارادایە بۆ دەستێوەردانی مرۆڤ لە كەش و هەوای هەسارەكەمان، لە ئێستادا (52) ووڵات خاوەنی دەزگاو دامەزراوەی تایبەتن بەو مەبەستە، ووڵاتی ئیماراتیش یەكێكە لەو ووڵاتانەی كە لە ساڵی 2010 وە ساڵانە ملیۆنەها دۆلار لەو بوارە سەرف دەكات و هەوڵەكانی بەچڕی خستۆتە گەڕ، ئیماڕات بە یەكێك لەووشكترین ووڵاتانی جیهان دادەندرێت، بۆ نموونە تێكڕای دابارینی ساڵانە لە ئەبوزەبی لە (50) میللیمەتر كەمترە، لە دوبەی لە (70) میللیمەتر كەمترە، بۆیە چەند ساڵێكە لە هەوڵی ئەوەدان ڕێژەی دابارین بەم ڕێگایە بەرز بكەنەوە، ڕۆژی چوارشەممە (21/7) بەسەركەوتوویی بەم ڕێگەیە دابارینێكی دەستكردیان ئەنجامدا.

چۆن ئەم كارە ئەنجام دەدرێت ..؟

هەورەكان لە هەڵمی ئاوی چڕبووەوە پێكدێن كە لە شێوەی وردیلەو دڵۆپی ئاوی زۆر زۆر بچوك یاخود لە كریستاڵی بەفرینی زۆر زۆر بچوك پێكهاتوون، ئەو وردیلانە لەبەر بچوكی و سوكی ناگەن بە ڕووی زەوی لەو هەورانەی كە دابارین دروست ناكەن، بەڵام دابارینی سروشتی و ئاسایی ڕوودەدات كاتیك ئەو دڵۆپ و كریستاڵە زۆر وردانە لەگەڵ تەنۆچكە زۆر بچووكەكانی نێو هەوا یەكدەگرن كە دەشێت وردیلەی تۆزی نێو هەوا بن یان وردیلەكانی دوكەڵ بن، دوای ئەو یەكگرتنە دڵۆپەكان وردە وردە گەورەتر دەبن تا ڕادەیەك لەبەر گەورەبوونیان و قورسبوونیان بەرەو ڕووی زەوی دێن و دابارین ڕوودەدات، لە گەلێك دۆخدا زۆركردنی بڕی ئەو تەنۆچكانە لەنێو هەورەكان دەبێتە هۆی زۆركردنی بڕی دابارین بەڕێژەی (30%) بۆ (35%)، هەروەها لە هەندێك شوێن لە وەرزی زستان دەشێت ئەم ڕێگایە بەكاربهێنرێت بۆ زۆركردنی ڕێژەی دابارینی بەفر، یاخود بۆ بچوكردنەوەی قەبارەی تەرزە بەمەبەستی كەمكردنەوەی زیانەكانی، ئەو تەنۆچكەیەی كە بەشێوەیەكی سەرەكی بەكاردەهێنرێت و بەزۆری لە ڕێگەی فڕۆكە لەنێو هەورەكان بڵاودەكرێنەوە بریتیە لە ئاوێتەی یۆدیدی زیو AgI كە هیچ زیانێكیش بە تەندروستی ناگەیەنێت، لەبەر ئەوەی شێوەی گەردی ئەم ئاوێتەیە لە شێوەی گەردەكانی ئاو دەچێت بۆیە زۆر بەباشی و بەخێرایی گەردو وردیلە بچوكەكانی ئاو لەنێو هەورەكە یەكدەگرن لەگەڵ گەردەكانی ئەم ئاوێتەیەو لەئەنجامدا لەماوەی كەمتر لە نیو كاتژمێر دڵۆپە بارانەكان پێكدەهێنن لەنێو تۆپەڵە هەورەكان، بەهۆی قورس بوونیشیان بەرەو ڕووی زەوی دێن و دابارین ڕوودەدات.

ئایا ئەم كارە هەنگاونانە بەرەو كۆنتڕۆڵكردنی كەش و هەوای سەر هەسارەكەمان ..؟

ئەم ڕێگایەی سەرەوە بە یەكێك لە ڕێگاكانی دەستكاریكردنی كەش و هەوا دادەنرێت و ڕێژەی سەركەوتنیشی باشە، لە ئەمەریكا لە هەر شوێنێك ئەنجامدرابێت ڕێژەی دابارینی لایەنی كەم بەبڕی (10%) زیادكردوە، لە هەندێك دۆخدا ڕێژەكە زۆر زیاتر بووە، ڕێژەكە بۆ دابارینی بەفر بەگشتی زۆرترە، بەڵام ئێستا لە ئەمریكا پڕۆگرامی گەورەتر لە قۆناغی لێكۆڵینەوەو تاقیكردنەوەیە بۆ دەستكاریكردنی كەش و هەوا، یەكێك لەوانە كەمكردنەوەی توندی ئەو زریانە بەهێزانەیە كە بە هاریكان ناودەبرێن و ساڵانە لە وەرزەی هاوین و سەرەتای پاییز لە ناوەراستی زەریای ئەتڵەسی دروست دەبن و دەگەن بە كەنارەكانی ڕۆژهەڵات و باشوری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ئەو زریانانە ساڵانە دەبنە هۆی مردنی دەیەهاو بگرە سەدەها كەس و هەندێك ساڵ بەبڕی دەیەها ملیار دۆلار زیان بەو ناوچانە دەگەیەنن، لێكۆڵینەوەكان لە كۆمەڵێك پڕۆگرامی تریش بەردەوامن بۆ نمونە بەمەبەستی نەهێشت یان دروست نەبوونی تەم، دروستكردنی هەورو دواتر دروستكردنی دابارین لە ناوچە زۆر ووشكەكان، وەستاندن یان كەمكردنەوەی توندی گەردەلولە باراناویەكان ئەوانەی پێیان دەووترێت تۆرنادۆكان، هەروەها زۆركردنی یان كەمكردنەوەی كرداری تیشك دانەوە لە هەندێك شوێنی جوگرافی لە نێو بەرگە هەوا لە بەرزاییە جیاوازەكان.

بەداخەوە جارێ مرۆڤ تواناكانی بەشێوەیەكی هەرەمەكی بەكارهێناوە تەنیا لەپێناو كۆمەڵێك ئامانجی كورتخایەن كە خۆی دەبینێتەوە لەزۆركردنی سەرمایە لەسەر حیسابی ژینگەو ژیان، بەڵام من پێم وایە ئەگەر وەرچەرخانێكی سەدو هەشتا پلەیی ڕووبدات لە بیركردنەوەو ڕەفتارەكان و ئەمەش ببێتە هۆی گۆڕانی شێوازی بەڕێوەبردنی هەسارەكەمان ئەوساكە تا كۆتایی ئەم سەدەیە دەتوانرێت زۆربەی دیاردەكانی كەش و هەوا بەئاڕاستەكدا ببرێن كە لەجیاتی زیان گەیاندن لە خزمەتی ژینگەو ژیاندا دەبن.

(نوسینی: لوقمان حەوێز)