لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆدا ئینگلیزە داگیرکەرەکان میر فەیسەڵی یەکەمیان لە شامەوە هێنایەوە بۆ ئێراق و تاجی پاشایەتیان لەسەری دانا. مێژونوسانی ئێراق پێیان وایە کە ئینگلیزەکان لەژێر گوشاری ئێراقیەکان و کاریگەریی شۆڕشی هاوینی ساڵی بیست ( ثورة العشرين) دا ناچاربوون، دەوڵەتیان بۆ دامەزرێنن، ئەو شۆڕشەی کە باشورو ناوەڕاست و کوردستانیشی گرتەوە.

لەو کاتەدا کوردلەباشورو باکوری کوردستاندا ، هێشتا چاوی لە سەر بەندەکانی (٦٢ ،٦٣ ،٦٤) ی پەیماننامەی ( سیڤەری ساڵی ١٩٢٠) بوو ،ئەو بەندانەی سیڤەر کە بەڵێنی خودموختاری (ئۆتۆنۆمی) و هەروەها سەربەخۆییشیان بەکورد دابوو.

بەڵام بەمەرجی ئەوەی کە لێژنەی هاوبەشی نێوان سێ دەوڵەتی ( بەریتانیا و فەرەنساو ئیتالیا) بگەنەئەو قەناعەتەی کە کوردەکان ئامادەیی و توانای خۆ بەڕێوەبردنیان هەیە .

هێشتاش چارەنوسی ویلایەتی موسڵ (باشوری کوردستان ) یەکلا نەکرابووەوە، بەڵام کەسایەتیە کوردەکان ڕۆڵی گەورەیان هەبوو لەدامەزراندنی دەوڵەت و دامەزراوەی سوپاو حکومەتی ئێراقدا. بەداخەوە ئینگلیزو فەرەنسیەکان لە ژێر کاریگەری و هەوڵەکانی (مستەفا کەمال ئەتاتورکدا) ، پاش 3 ساڵ لە بەڵێنەکانی نێو پەیماننامەی سیڤەریان بۆکورد، پاشگەز بوونەوەو لەگەڵ دەوڵەتی نوێی تورکیادا بە سەرکردایەتی ئەتاتورک(گورگە بۆر) ، پەیماننامەی شومی ( لۆزان) یان ئیمزا کردو ئەمجارەیان کوردو مافەڕەواکانیان پشتگوێ خست و باکوری کوردستان جارێکی تر لکێنرایەوە بەتورکیاو دواتریش لە ڕاپرسییەکی گوماناوی و فێڵاویدا، باشوری کوردستان( ویلایەتی موسڵ) خرایە سەر دەوڵەتی نوێی ئێراق و بەمەش بە ڕۆژئاواو تورکیاوە ،جارێکی دیکە ئومێدو ئاواتەکانی سەربەخۆیی کوردستانیان لە گۆڕ نا..

بۆیە کورد لەباکور سەرەتا لەساڵی (١٩٢٥) بە ڕابەرایەتی شێخ سەعیدی پیران ودواتر لەساڵی (١٩٣٠) بەڕابەرایەتی ئیحسان نوری پاشا و کۆمەڵەی خۆیبون ،شۆڕشی لەدژی دەوڵەتی شۆفێنی ئەتاتورک پەرپاکردو لە باشوریش (ئێراق) لەسەرەتای سییەکانی سەدەی پێشوەوە پاش دەرچوونی دەوڵەتی ئێراق لەژێر (ئینتداب) ی بەریتانیا لە ساڵی ١٩٣٢، کورد بەڕابەرایەتی مەلا مستەفا بارزانی ڕاپەڕینی بەرپا کرد.

بەو شێوە زلهێزە ڕۆژئاواییەکان بەتایبەت ( بەریتانیا و فەرەنسا) لە بەڵێنەکانیان هەڵگەڕانەوەو چوونەوە سەر ڕێککەوتننامەی شومی (سایکس بیکۆ) ی نهێنی نێوانیان لەگەڵ ڕوسیای ئەوکات و خاکی کوردستانیان بەوشێوەیە بەخشیەوە بەسەر تورکیاو ئێراق و سوریادا.

١٠٠ ساڵە کوردی باشور بەهۆی بێ بەڵێنی ڕۆژئاواییەکانەوە، لەژێر حوکمی پاشایەتی و کۆماری و قەومی و بەعسی و مەزهەبی و تائیفی ئێراقدا ،ئەچەوسێنرێتەوەو خاکی تەعریب و بەسوتماک دەکرێ و خەڵکی ئەنفال و تەهجیر دەکرێ.

مخابن هێزو گروپە سیاسیە کوردەکانیش لەناوخۆیاندا ، لە بەشی زۆری ئەم ١٠٠ ساڵەدا ناکۆک و ناتەبا بوون ، بێجگە لەوەی بەشێکی ئەڵقە لەگوێ و خزمەتکاری ڕژێمە ئێراقیەکان و بێگانەکان بووە ، ئەوبەشەشی کە لەشاخ و چیاو دۆڵەکانی کوردستاندا لەخەباتدا بوون لە دژی ڕژێمەکانی ئێراق ، زۆر جار لەناوخۆیاندا ناکۆک و لەشەڕی برا کوژیدا بوون.

پاش تێپەڕینی سەدەیەکی تەواو لە دامەزراندنی دەوڵەتی ئێراق و دابەشکردنی کوردستان و بەخشینی باشوری کوردستان بەدەوڵەتی ئێراق، ئیتر کاتی ئەوە هاتوە هێزەکوردستانیەکانی باشور (نوخبەی سیاسی) هەڵوەستەیەک بکەن و چاوێک بەڕابوردووی خۆیاندا بخشێننەوەو دەستی پەشیمانی لەهەڵەو پەڵەکان ،بگەزن و بەرەیەکی نیشتمانی پێک بێنن و بە نەخشە ڕێگایەکی نوێ وە ،دەس پێ بکەن.