ساڵانە (6) ملیۆن و (700) هەزار كەس بەهۆی پیسبوونی هەواوە لە جیهان گیان لەدەستدەدەن، بەپێی راپۆرتێكی (سی ئێن ئێن) كە بەمدوایانە، بەدواداچوونی بۆ كوالێتی هەوا لە سەرتاسەری جیهاندا كردووە، (100) شاری پیسی لە جیهان ئاشكرا كردووە كە زۆربەیان لە هیندستان هەڵكەوتوون.
هەوای (83) شاری هیندستان پیسە ...
لە راپۆرتەكەی (IQAir) دا هاتووە كە زۆرینەی رەهای ئەو (100) شارە كە (83) شاریان تەنها لە هیندستان بوون، سەرجەمیان زیاتر لە (10) هێندەی رێنماییەكانی كوالێتی هەوا بەپێی رێكخراوی تەندروستی جیهانی تێپەڕاندووە.
راپۆرتەكە لەسەر بنەمای داتای زیاتر لە (30) هەزار وێستگەی چاودێری لە (134) وڵات و ناوچە، تیشكی خستۆتە سەر لێكۆڵینەوە لە گەردیلەی ورد، یان (PM2.5) كە بچووكترینن، بەڵام مەترسیدارترین پیسكەری هەوان، بەو پێیەی لەكاتی هەڵمژینیدا دەگوازرێنەوە بۆ ناو شانەكانی سییەكان و دەتوانێت بچێتە ناو سییەكان، سووڕی خوێن.
بە گوێرەی راپۆرتەكەی (سی ئێن ئێن) سەرچاوەی ئەم ماددانە وەك سووتانی سووتەمەنی بەردین و زریانی خۆڵ و ئاگركەوتنەوە لە دارستانەكانەوە دێن و پەیوەندییان بە تەنگەنەفەسی و نەخۆشییەكانی دڵ و سییەكان و شێرپەنجەو نەخۆشیەكانی تری هەناسەدانەوە هەیە، هەروەها كاریگەری نەرێنی لەسەر توانا دەروونییەكانی منداڵان هەیە.
پیسبوونی هەوا تەمەن كورت دەكات ...
راپۆرتەكەی (IQAir) دەریخستووە كە زیاتر لە حەوت هەزارو (800) شار لە سەرانسەری جیهاندا شیكارییان بۆ كراوە، كوالێتی هەوایان تۆماركردووە كە ئەو ستانداردانەیان بەدیهێناوە كە رێكخراوی تەندروستی جیهانی دایناوە تێیدا تێكڕای بەهای ساڵانەی گەردیلە وردەكان نابێت لە (5) مایكرۆگرام زیاتر بێت بۆ هەر مەتر سێجایەك.
(فرانك هامس) بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیای (ئای كیو ئایر) لە سویسرا كە راپۆرتەكەی ئامادە كردووە، دەڵێت: دەبینین پیسبوونی هەوا كاریگەری لەسەر هەموو لایەنەكانی ژیانمان هەیە، لە هەندێك لەو وڵاتانەی كە زۆرترین پیس بوون هەیە، بەزۆری دەبێتە هۆی كورتبوونەوەی تەمەنی مرۆڤەكان لە نێوان (3) ساڵدا بۆ (6) ساڵ.
ساڵی رابردوودا شاری بێگوسارای كە ژمارەی دانیشتووانەكەی نیو ملیۆن كەسە لە ویلایەتی بیهار لە باكووری هیندستان، پلەی یەكەمی بەدەستهێناوە وەك پیسترین شاری جیهان لە بواری هەواوە، بە تێكڕای چڕی گەردیلەی ورد (PM2.5) لە (118.9)، كە (23) هێندە زیاترە لەو رێنماییانەی كە لەلایەن رێكخراوەی تەندروستی جیهانییەوە دەرچووە.
شارەكانی دیكەی هیندستان لە پۆلێنبەندی (IQAir) لە پلەی دووەمدا هاتوون، گواهاتی لە ویلایەتی ئاسام، دەلهی و مولانپوور لە ویلایەتی پەنجاب.
بەگوێرەی راپۆرتەكە، یەك ملیارو (300) ملیۆن كەس لە هیندستان كە دەكاتە (96%) ی دانیشتوانەكەی، لە ژینگەیەكدا دەژین كە كوالێتی هەوا (7) هێندەی رێنماییەكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی زیاترە.
ئاسیای ناوەڕاست و باشووری ئاسیا خراپترین شوێنەكانی جیهان بوون، بەو پێیەی ساڵی رابردوو چوار وڵاتی پیسبوو، ئەوانیش بەنگلادیش، پاكستان، هیندستان و تاجیكستان بوون.
بەگوێرەی راپۆرتی (سی ئێن ئێن) باشووری ئاسیا جێگەی نیگەرانییەكی تایبەتە، چونكە لە كۆی (30) شار كە زۆرترین هەوایان پیس بووە، (29) شار لە هیندستان، پاكستان یان بەنگلادیشن.
پیسبوونی هەوا مەترسییەكی گەورەیە ...
ئەمریكای باكوور بەهۆی ئاگركەوتنەوە لە دارستانەكان كە لە مانگی ئایار تا مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو لە كەنەدا روویدا، كاریگەری زۆری لەسەر بوو. لە راپۆرتەكەدا دەركەوتووە لە مانگی ئایاردا تێكڕای پیسبوونی هەوای مانگانە لە پارێزگای ئەلبێرتای كەنەدا (9) هێندە زیاتر بووە بە بەراورد بە هەمان مانگ لە ساڵی (2022) دا، بەپێی راپۆرتەكە، ئەوە بۆ یەكەمجارە كەنەدا لە ریزبەندی پیسبوونی ناوچەكەدا ئەمریكای تێپەڕاندووە.
راپۆرتەكە تیشكی خستۆتە سەر (نایەكسانی نیگەرانكەر)، چونكە نەبوونی وێستگەی چاودێری لە وڵاتانی ئەفریقیاو ئەمریكای باشوورو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی داتا لەسەر كوالێتی هەوا لەو ناوچانە، وەك وڵاتی چاد كە پیسترین وڵاتی جیهان لە ساڵی (2022)، بەڵام دواتر لە ساڵی (2023) بەهۆی كێشەی نەبوونی داتا لە لیستەكەدا دەرهێنرا.
راپۆرتەكە دەریخستووە كە (92.5%) ی حەوت هەزارو (812) شار لە (134) وڵات و ناوچەو هەرێم لە ماوەی ساڵی رابردوودا رێنماییەكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانییان تێپەڕاندووە.
تەنها (10) وڵات و خاك هەن كە كوالێتی هەوای تەندروستیان هەیە، فینلاند، ئیستۆنیا، پورتوگال، ئوسترالیا، نیوزلەندا، بەرمودا، گرێنادا، ئایسلەندا، مۆریس و پۆلینیزیای فەرەنسی.
ساڵانە ملیۆنان كەس بەهۆی كێشە تەندروستییەكانی پەیوەست بە پیسبوونی هەوا گیان لەدەست دەدەن، بەو پێیەی ساڵانە پیسبوونی هەوا بەهۆی سووتەمەنی بەردینیەوە پێنج ملیۆن و (100) هەزار كەس لە جیهاندا دەكوژێت، ئەمەش بەپێی توێژینەوەیەكە كە لە مانگی نۆڤەمبەری ساڵی رابردوودا لە گۆڤاری پزیشكی بەریتانی بڵاوكراوەتەوە.
(مەعروف مەجید – سەرۆكی رێكخراوی ئایندە بۆ پاراستنی ژینگە)