هەڵبژاردن بەشێكە لەسیستمی دیموكراسی، دەتوانین بڵێین هەڵبژاردن ڕوحی دیموكراسیە لە وڵاتدا.

بەجۆرێك ئەگەر بمانەوێت وڵاتێكی دیموكراسی لەوڵاتێكی تۆتالیتاریەت جیابكەینەوە، ئەوا دەبێت بگەڕێتەوە بۆ باكگراوندی سیاسی‌و وێناكانی پرۆسەی هەڵبژاردن و پڕۆسەی دەساودەستکردنی دەسەڵات. هەڵبژاردن بە یەکێک لە  پایه گرنگەکانی سیستمی دیموكراسیە، مومارەسەو مەكۆی ئازادییە خودیەكانی تاكە لەپرۆسەیەكی گشتیدا.

كاریگەری بەشداریكردنی جەماوەرە لەبنیاتنانەوەی سەرخان‌و ژێرخانی وڵات‌و دارێژەری ئەجێندا سیاسییەكان‌و گۆڕانە كۆمەڵایەتیەكانە لەسیاقی پەیمانێكی كۆمەڵایەتیدا، بەئاراستەی بەدیهێنانی حكومەتێكی پلۆرالیزم‌و تەكنۆكرات. كەتێیدا خیار لەدەستی هاوڵاتیدایە، هاوڵاتی دەتوانێت چانسی كاندیدەكان دیاری بكات، واتا گەل نوێنەری خۆی هەڵدەبژێرێت.

بەشێوەیەكی یاسایی و ئارەزوومەندانە متمانە بەپاڵێوراوی دڵخوازی خۆی  دەدات و بەو پەڕی وشیارییەوە لەسەر بنەمای نەزاهەت‌و ئەستۆپاكی‌و لێهاتویی‌و ڕەچاوكردن‌و پاراستنی بەرژەوەندییە نیشتمانی‌و نەتەوەییەكان نوێنەری خۆی هەڵدەبژێرێت.

لێرەدا هۆشیاری كۆمەڵایەتی وەك كارەكتەرێكی كارا لەپرۆسەكە ڕۆڵی پۆزەتیف دەبینێت،  شان بە شان وشیارییە سیاسییەکە، چونكە هەڵبژاردن پێویستی بەكارلێكە كۆمەڵایەتیەكانە لەڕێگەی ئاراستەكردنی خەڵك بەرەو دیاریكردنی نەخشەكانی ئایندەی وڵات‌و بەشداری گەرم‌و گوڕە لەسندوقەكانی دەنگدان.

ئەوەی گرنگە لێرەدا ئەوەیە جەماوەر مەعریفەی هەبێت بەوەی فەلسەفەی هەڵبژاردن یانی چی؟ چ هۆكارێكی گرنگ هەیە لەپشت ئاراستەكانی دەنگدانەوە؟ بۆ دەنگ بدەم؟ ئەی دەنگ بەكێ بدەم؟ كێ شیاوی ئەوەیە متمانەی خۆمی پێبدەم؟ ئامانج لەهەڵبژاردن چییە؟ ئایا بەم دەنگدانەی من ڕەوڕەوەی وڵات چی بەسەر دێت؟ دەتوانم بەشێك بم لەپرۆسەكە؟ ئەی چۆن بتوانین پرۆسەكە تەواوبكەین؟ ئایا دەتوانین هەڵبژاردن بكەینە كەرنەڤاڵی گۆڕانکاری و مەدخەلی ڕێنسانسێكی ئەخلاقی؟ ئەمانە ئەو پرسیارانەن، كە میكانیزمەكانی داهاتووی دەسەڵات دیاری دەکەن، مانا بۆ حەقیقەتی هەڵبژاردن دەگێڕنەوە.

سندوقەكانی دەنگدان بڵندگۆو فریادڕەسی تۆیە، ئاوێنەیەكە چارەنوس‌و ئایندەی خۆتی تێدا دەبینیتەوە. شۆڕشێكی سپییە لەسایەی هۆشیاری جەماوەردا، پەیبرنە بەماناكانی خود، تاقیكردنەوەی كارەكتەرە سیاسیەكانە لەسەر گۆڕەپانی سیاسی.

كودەتایەكی كۆمەڵایەتیە‌و گێڕانەوەی ڕۆڵی دەنگ و قەڵەمە دوور لەمیلیشیاو هێزی سوپایی، بەدیلی تفەنگە. شۆڕشێكە كۆی خەڵك تێیدا خەباتگێڕە. گەڕانەوەیە بۆ عەقڵی خەڵك، ئەو عەقڵە داینامیكەی كە بەجورئەتەوە لە سیماكانی ئایندەی نیشتیمانەكەی دەڕوانێت. بەشداریكردن لەهەڵبژاردن بە بەدەستهێنانی بەشێك لەمافە سروشتیەكان‌و بەجێهێنانی ئەركێكی ئەخلاقی دەزانرێت.

ئێمە پێمانوایە هەڵبژاردن بەدەرلەوەی پرۆسەیەكی مێژوویی و دروشمبازی بێت، بەڵکو دواجار پرۆسەكی واقیعییە، كەتێیدا فاكتەكان دەبنە بەرمەبنای مێژوو. بەوەی هەڵبژاردن بەردەوام پرۆسەیەكە لەگەل واقیعدایە، نەك واقیع دروست دەكات، بەڵكو هێزێكە هەندێك جار ئەمری واقع دەگۆڕێت لەپێناو ئایندەدا.