كوردیو - تایبەت 
ئامادەكردنی: ئیسحاق عەلائەدین

لە زستانی فێبرایەری (شوباتی)ی ساڵی 1996 ، كەنداو گەردەلولی كێشەیەكی دیبلۆماسی گەورەی بەخۆیەوە بینی ، بۆیە قەتەر هەر یەكە لە سعودیە و ئیمارات و میسر و بەحرەینی تۆمەتبار كرد ، بە تێوەگلانیان لە كودەتای شكست خواردو بەسەر ئەمیر حەمەد بن خەلیفە ساڵح و باوكی لەكارلادراوی دانیشتوی ئەبو زەبی ، بەڵام كتوپڕ ئەوەی رویدا ، و جێگای سەرسورمان بو ، ئەوەبو كە پاسەوانەكانی ئەمیر و تایبەت بە پاراستنی كۆشك لەگەڵ هەندێك لە بەرپرسانی تری سەربازی لە پیلانەكە تێوەگلابون ، بەڵام دڵنیا نەبون تا ئەوە بو قەتەر كەناڵكی ئاسمانی هەواڵی بە ناونیشانی "ئێرە جەزیرەیە لە قەتەر" دروست كرد ، و جەمال رەیانی فەلەستینی وەكو یەكەم بێژەر كرا بە بێژەری كەناڵەكە و یەكەم هەواڵی خوێندەوە بۆ ئەوەی هەواڵ بە دوژمنەكانی بدات وتی: ئێستا كاتی ئەوەیە قەتەر تۆڵە لە دوژمنەكانی بكاتەوە .

لەم ڕاپۆرتەدا هەواڵی ئەوەتان پێئەدەین كەوا چۆن كەناڵی ئاسمانی و تایبەت بە هەواڵی ئەزمونی بینەرێكی فراوان بۆخۆی لە ناو وڵاتێكی بچوك دروست ئەكات كە ژمارەی سەربازەكانی لە (12) هەزار تێپەڕ ناكات .

كەناڵی جەزیرە ... شەڕێك لە ژوری هەواڵەوە دەستی پێكرد
كاتێك سعودیە لە ساڵی (1965) ویستی قەتەر لە دورگەی عەرەبی پەراوێز بخات ، هەستا بە واژۆكردنی رێككەوتننامەی تاكلایەنە لەگەڵ ئیمارات ، وە لەم دواییانە دەستبەرداری شریتی هەواڵی خوارەوە بو كە بە "خوری ئاسن" ناسراوە ، ئامانجی راستەقینە بریتیە لە سنوری هاوبەشی نێوان ئیمارات و قەتەر ، لە ناویشیاندا بۆ سعودیە كە كە خەونی ئال نیهیان بۆ هەریەكە لە بەحرەین و قەتەر بەدەست بهێنێت تا ئیمارات لە جیاتی حەوت ویلایەت بكاتە نۆ ویلایەت ، لە لایەكی ترەوە دەوحە بەتەواوی لە سنورەكانی وشكانیەوە گەمارۆ بدرێت ، بۆ ئەوەی هیچ هاوڵاتییەكی قەتەری نەتوانێت لە قەتەرەوە دەربچێت تەنها لە ڕێگەی سعودیەوە نەبێت ، هەرچەندە گەمارۆی جوگرافی سەرئێشەیە بەتایبەتی دوای پەیدابونی كەناڵی ئاسمانی جەزیرە ، كە سعودیە بەبێ مەبەست و بێ بەرامبەر بەشداربو لە سەرخستنی كەناڵی جەزیرەدا ، وە چیرۆكەكانی تر لە لەندەنەوە دەست پێدەكات .

دەزگای رادیۆی بەریتانی (بی بی سی) لە ساڵی 1994دا ویستی لەسەر دروست كردنی كەناڵێكی عەرەبی بو ، وە سعودیەش حەزی ئەكرد لەوكاتدا دەست بەسەر ڕاگەیاندنی عەرەبیدا بگرێت لەڕێگەی كۆمەڵەی (ئێم بی سی)ی عەرەبی سەرەرای بونی هەردو ڕۆژنامەی "شەرقولئەوسەت" و "حەیات"ی لەندەنی بۆ بەدەست هێنانی سەفقەی ئیعلامی ، بەڵام كەناڵە تازەكە تەنها دو ساڵ حۆی گرت بەهۆی ڕوبەڕوبونەوەی لەگەڵ رەخنەی فراوان بەهۆكاری ئازایەتی و سەقفی ئازادیە زۆرەكەی ، كۆتایەكەیان ڕەخنەی حكومەتی سعودیە بو لەسەر زەویەكەی خۆی ، بۆیە تۆڕی ئۆبرێت كە هاوبەشی سەرۆك بو بەخشەكەی لەسەر مانگی دەستكرد ڕاگرت ، وە ناردنی 150 كۆمەڵەی تری عەرەبی كە نوێنەرایەتیان ئەكرد لە خیبرەی عەرەبی جیا لە قوتابخانەی (بی بی سی) عەرەبی ، بۆیە قەتەر خێرا هەستا بە ڕازیكردنی گروپەكە بە چونە ناو كەناڵێكی تازە كە ڕاستەوخۆ لەلایەن حكومەتی قەتەریەوە پاڵپشتی ئەكرێت ، كە ئەوكات بڕی ملیۆنێك و 40 هەزار دۆلاری پێویست بو كە گواستنەوەی پڕۆژەیەكی كتوپڕ بو لە كەناڵێكەوە بۆ تۆڕێكی ئاسمانی عەرەبی تا لە داهاتوادا منافەسەی كەناڵە بیانیەكان بكات ، دواتر چی ڕوئەدات ئەگەر سعودیە ئەو هەڵەیە ڕاست نەكاتەوە؟ .

"ئێمە ئەمرۆ ناكۆكیمان لەگەڵ گروپی (بی بی سی)دا بۆ دروست بو ، سپەی ململانێتان لەگەڵ ئەكەین لە سەركردایەتی كردنی عەرەبیدا" ، سەرەتا پەیامی جەزیرە زمانێكی زۆر توند بو ، وە لەوكاتەدا كەناڵی جەزیرە دەرگای بۆ لایەنە ئۆپزسیۆنەكانی ڕژێمە عەرەبەكان كردەوە بەبێ جیاوازی بەتایبەتی لە ساڵی 2002دا بۆ سعودیە لە ژێر دروشمی (بۆچون و بۆچونی تر) بەرنامەیەكی تایبەتی كردەوە كە تا ئێستاش بەردەوامە و تیایدا میوانداری ئۆپزسیۆنی سعودی ئەكرد و ڕەخنەی لە خێزانی دەستەڵاتداری سعودیە ئەگرت ، هەر ئەوەش بویە هۆی ئەوەی كە سعودیە دەست بەجێ بانگهێشتی باڵوێزخانەی وڵاتی قەتەری كرد ، وە لە كۆتایی 2003دا ئۆپزسیۆنی سعودی بۆ یەكەم جار خۆپیشاندانێكی كرد و لە ڕوی سیاسیەوە جوڵەی فراوانی دروست كرد ، وە كەناڵی جەزیرە لەرێگەی بەرنامەی (ئاراستەی پێچەوانە "الاتجاه المعاكس") سەرئێشەیەكی زۆری دروست كرد بۆ حاكمەكان و دەستەڵاتدارانی وڵاتە عەرەبیەكان چونكە ڕاستەوخۆ ڕەخنەی لێ ئەگرتن ، بۆنمونە : ئایا ئۆپزسیۆن جوڵەی راستەقینەی لە وڵاتی سعودیە دەستی پێكردووە یان نا؟ وە لە ساڵی 2004دا كەناڵەكە ڕوبەرێكی تایبەتی دروست كرد بۆ روماڵ كردن و پەخش كردنی ڕوداوی یەمامە كە بە فەزیحەی ڕاگەیاندن ناوبانگی دەركرد ، وە باس كردن لە گەندەڵی حكومەتی سعودیە لە گەندەڵی و ریشوەدان بە كۆمپانیاكانی بەریتانی بۆ دروست كردنی چەك ، هەروەها لە یەكێك لە بەرنامەكانی ڕەخنەی لە دەست پێشخەریەكانی عەربی بۆ ئاشتی كرد كە وڵاتی سعودیە پێش دوو ساڵ دەستی پێكرد ، كە تۆمەتبار كرا بە ئاسایی بونەوەی تەواو لەگەڵ ئیسرائیڵ .

لە لایەكی ترەوە وڵاتانی عەرەبی زیانیان كرد بو لە بەرنامەی "بۆچونی تر" بۆیە هەوڵیاندا بۆ دروست كردنی دوانگەی راگەیاندن لەسەر داهاتی گەرم لە پێناوی روبەروبونەوەی لە داهاتودا لەگەڵ جەزیرە ، ئەوە بو میسر لە ساڵی (2000)دا هەستا بە دروست كردنی شاری بەرهەم هێنانی ڕاگەیاندن ، وە سعودیە لە ساڵی (2003) هەستا بە دروست كردنی كەناڵی عەرەبیە ، كە بە بڕی (500) ملیۆن دۆلار بو ، وە ساتی ویكیلیكس هەستا بە دزەپێكردن و بڵاوكردنەوەی كە نیوەی بەشی كەناڵەكە ئەگەرێتەوە بۆ یەكێك لە كورەكانی مەلیك فەهد ، كەناڵەكە وای نیشاندا كە هاوسەنگییەكە بۆ كەناڵی جەزیرە ، هەر وەكو خاوەنكەی وای وت ، بەڵام ئەجێندای راگەیاندنی تەواو جیاواز بو لە ڕوماڵی جەزیرە ، چونكە كەناڵی جەزیرە وشەی "شەهید"ی بۆ فەلەستینیەكان بەكار دەهێنا ، و وشەی "داگیركەری بۆ ئەمریكا لە عێراقدا" بەكار دەهێنا ، بەڵام كەناڵەكەی سعودیە بە "بكوژ" و "هێزەكانی بیانی" وەسفی دەكردن ، وە جەزیرە بەردەوام گومانی هەبو كە نوێنەرایەتی ئەمریكی ئەكات ، كەچی لەهەمان كاتدا عەرەبیە نوێنەرایەتی عەرەبی بو نەك ئەمریكی .

جەنگی سیاسی ... دەنگێكی ترە دەمێنێتەوە

مێژویەكە لە بیرناكرێت كە شەمعون پێرێس سەرۆكی پێشوی ئیسرائیڵ لە ساڵی (1996) سەردانی قەتەری كرد ، و هەستا بە واژۆكردنی چەند رێكەوتننامەیەك لەوانە فرۆشتنی غازی قەتەری بە ئیسرائیڵ ، دواتر بەهۆی كاریگەری خۆپیشاندانەكانی دووەمی فەلەستین لە ساڵی (2000) پەیوەندیەكان پچران ، وە دوای ئەوە جارێكی تر لە ساڵی (2007)دا سەردانەكە دوبارە كرایەوە و كاریگەر بو ، ڕۆژنامەی ئیسرائیڵی باسی كرد و نوسی كە ئەمیری پێشو هەستاوە بە یارمەتیدانی ئیسرائیڵ لە ساڵی (2013)دا ، لە ڕێگەی یارمەتیدانی یەهودیەكانی یەمەنەوە تا بگەنە فەلەستین ، بۆیە دەست كرا بە گڤتوگۆ كردن وەكو ئەوەی لێدانێكی بەهێز بێت لە ئاگربەستەكان بۆ دەوڵەت كە یارمەتی دەری سەرەكی حەماس بو ، وە رۆیشتە ناو قەدەغە كراوە سیاسیەكانی ناو ڕژێمە عەرەبیەكان ، سەرەرای هەمو تۆمەت و دژایەتیەكان ، تەنها "دەنگێكی ترە كە ئەمێنێتەوە" ئێستا كەناڵەكە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا دەمێكە بە نازناوی "زۆرترین بینەر" بەناوبانگە .

پێش بەهاری عەرەبی

پێش 11 ساڵ ڕژێمە عەرەبیەكان خاڵی بون لە ئۆپزسیۆن ، هەر بەو شێوەیە لە دونیای ڕاگەیاندن دەستیان پێكرد ، ئیخوان موسلیمون لە میسر لە نارەحەتیدا بون ، ئۆپزسیۆنی سعودیە لە لەندەن دەستیان كرد بە خۆپیشاندان ، چالاكوانە ئاوارەكان ناكۆكییان خستە نێوان فەرەنسا و ئیسپانیا ، بەڵام كەناڵی جەزیرە هەلی پێدان تا دەربكەون ، و ببنە رەمزی توڕەبون ، ئەوەش هەنگاوی پێش دەست پێكردنی شۆرشەكانی بەهاری عەرەبی بو ، بۆیە هەر یەكێك لە (كوێت و عێراق و ئەردەن و فەلەستین و سودان و جەزائیر و مەغریب) نوسینگەكانی كەناڵی ئاسمانی جەزیرەیان داخست و دوریان خستەوە .

وە لە سەرەتای ساڵی (1999)دا ، سەرۆكی جەزائیر عەبدولعەزیز بۆتەفلیقە یەكەم بریاری سەرۆكایەتیەكەی بریتی بو لە بریاری داخستنی نوسینگەكانی كەناڵی جەزیرە بەتایبەتی دوای ئەوەی ڕادیۆیەك چەند برگەیەكی لەشەوی هەڵبژاردنەكانی جەزائیردا لە كەناڵی جەزیرەدا گواستەوە ، دواتر جارێكی تر و لە ساڵی (2004)دا هەمان بریار دەركرایەوە ئەوكات دیبلۆماتێكی جەزائیری رایگەیاند: (كە "15" جەنەڕاڵی سەربازی كە هەستاون بە كودەتا تا ئێستا لە ناو سوپادا ماون و پلەدارن) هەروەها لیبیا لە ساڵی (2000)دا بەشێوەیەكی كۆتایی هەستا بە كشانەوەی باڵوێزەكەی لە دەوحە دوای ئەوەی ڕەخنەی لە بەرنامەی "ئاراستەی پێچەوانە"ی گرت چونكە بەرنامەكە رەخنەی لە ئەزمونی دەستڵاتداریەتی لیببیا گرتبو .

كەناڵی جەزیرە سەرۆكی فەلەستینی یاسر عەرەفاتی كۆچ كردوی نارەحەت كرد ، و ناچاری كرد نوسینگەی كەناڵەكە دابخات ، و بروسكەیەكی فەرمی ئاراستەی وڵاتی قەتەر بكات و سكاڵا لە سیاسەتی كەناڵەكە بكات ، هەروەها رەخنە لە هەڵویستی فەرمی دەرەوەی حكومەتی قەتەر بگرێت بە بیانوی ئەوەی گوایە یارمەتی بزتنەوەی حەماس ئەدات ، كە حەماس لە (2007) دەستی بەسەر شاری غەزەدا گرتووە ، ئەوەش تەنها لە دوای دو هەفتە لە سەردانی حەمەد بن جاسم بو ، بەو پێیەی ئیسرائیڵ و سعودیە پێیان وابو ئەوە نەخشەی قەتەرە .

هەروەها كوێت ڕێگە بە قەتەر نادات قسە لەسەر سیاسەتی ناوخۆی وڵاتەكەی بكات ، بۆیە بۆ دووەم جار نوسینگەكانی كەناڵی جەزیرەی لە ساڵی (2004)دا داخست ، وە هەمان ساڵ عێراق و سودان كەناڵەكەیان داخست ، وە لە ساڵی (2010)دا وڵاتی مەغریب پێش چەند مانگێك لە هەڵگیرسانی شۆرش هەستا بە داخستنی كەناڵی جەزیرە .

شۆرشەكانی بەهاری عەرەبی

ماڵپەڕی ویكیلیكس پێی وابە كەناڵی جەزیرە بەشی هەیە لە دروست كردنی نارەزایی و توڕەبونی شەقام ، بەهۆی ڕاپۆرتە دزە پێكراوەكان لە ساڵی (2008) ، كە گەندەڵی بن عەەلی و خێزانەكەی ئاشكرا كرد ، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناچار بو لە تورەبونەكان خۆی دور بگرێت بەهۆی ئەوەی تورەبون پەرەی سەند و گەیشتە ناو وڵاتی سوریا و یەمەن ، بەڵام ئاگرەكە لەوە زیاتر پەرەی نەدەسەند ئەگەر دەست تێوەردانی كەناڵی جەزیرە نەبوایە ، ئەوەش بۆچونی مونسیف مەرزوقی سەرۆكی پێشوی تونس بو .

لە دوای ڕوخانی ڕژێمی تونس ، كەناڵی جەزیرە ئامادە بو بۆ ڕوماڵ كردن بە زۆرترین ئازایەتیەوە بەتایبەتی دوای ئەوەی نارەزایەتیەكان بۆ حوسنی موبارەك گوازرانەوە و بووە هۆی ڕوخان و لە ناوچونی ، وە كەناڵی جەزیرە بریاریدا زۆرترین كاتژمێرەكانی بۆ بارودۆخی شۆرشی بەهاری عەرەبی تایبەت بكات ، وە لە شایەتی دانێكی نوسراودا یەكێك لە ڕۆژنامەنوسەكان دەڵێت: "كارەكەم زۆر گرینگ بو ، لە ژوری هەواڵ دانیشتبوم ، بۆ ئەوەی هەواڵەكانی مەیدانەكانی شۆرشی عەرەبی كۆبكەمەوە" .

بەڵام دواتر تۆڕی جەزیرە كەناڵێكی تایبەتی بە ناوی "جەزیرە میسری ڕاستەوخۆ" كردەوە ، كە دواتر خۆپیشاندانەكان و شۆرشەكانی یەمەن و سوریا و لیبیای گواستەوە .

دوای خۆپیشاندانی رێكخراو

لە ساڵی (2012)دا ، ئیمارات هەوڵیدا ئەزمونی سعودیە دوبارە بكاتەوە لە دروست كردنی كەناڵێكی ئاسمانی لە بەرامبەر كەناڵی جەزیرە ، لە ئەنجامدا بە داهاتێكی زۆر كەناڵی "سكای نیوز"ی بەریتانی دروست بو ، ئێستا خاوەنی (30) نوسینگەیە لە ڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاستدا ، كە ئاراستە كراوە بۆ زیاتر لە (50) ملیۆن خێزان ، كەناڵەكە سەرەتا ئامادەییەكی باشی وەرگرت ، بەڵام دواتر پابەند بو بە ئەنجامدانی ئەجێندای سیاسی بۆ دەوڵەتی ئیمارات ، وە تۆمەتبار كرا بە لەناوبردنی شۆرشەكانی بەهاری عەرەبی ، بۆیە كەناڵی جەزیرە زاڵ بووە بەسەر فەزای ڕاگەیاندندا ، بەڵام تا ئێستا ئەوەی جەزیرە بەدەستیەوە ئازار ئەچێژێت دروست كردنی "تەشویشە" بۆ سەر كەناڵەكەیان ، و چەكێكی كارا و كاریگەرە .

وە لە ساڵی (2010)دا ئەردەن هەستاوە "بەپێی لێدوانەكانی كەناڵی جەزیرە" لە كاتی یاری ئۆڵمپیاتی جیهانی تەشویشی خستۆتە سەر كەناڵەكە ، كارەكە هەمان شتە كە لە ساڵی (2013)دا دوای لادانی محمد مورسی سەرۆكی میسری ، هەمان كاری بەرامبەر كرایەوە ، بەڵام كتوپڕ لەلایەن دەریاوانی سەربازی میسریەوە بو ، بەڵام هەنگاوەكە لە ئاستی پێویستا كاریگەر نەبو ، وە كەناڵەكە ڕێگر نەبو لەگەڵ ئامانجەكانی ڕژێمی میسری ، كەچی كەناڵەكە كەمترین سنوری هەبو دوای دەركەوتنی كێشەكانی كەنداو ، وە هەر یەكە لە سعودیە و ئیمارات و بەحرەین هەستان بە كشاوەی باڵوێزكانیان لە قەتەڕ ، بە بیانوی ئەوەی قەتەر دەست لە ناوخۆی وڵاتەكانیان وەر ئەدات ، كێشەكە تا دوای حەوت مانگ چارەسەر نەكرا ، بەڵام گەمارۆدانی دواجار زیاتر لە سەد ڕۆژی خایەند ، مەرجی كرد لەسەر وڵات (روبەرەكەی 11051) هەزار كیلۆ مەتر لەسەر داخستنی یەكجارەكی كەناڵی جەزیرە .

ئیدارەدانی قەتەر بۆ شەڕی پڕوپاگەندە لە دژی وڵاتانی گەمارۆ لە ڕێگەی تۆڕی ڕاگەیاندنی جەزیرە كە (4000) هەزار كارمەندی لە ئاستی جیهاندا هەیە ، و ڕوبەڕویان ئەبێتەوە .

كامێرای جەزیرە ... شەڕی پیشەیی

جارێكی تر بۆ ساڵی (1998) دەگەرێینەوە ، كاتێك بەریتانیا و ئەمریكا لە ڕوی سەربازیەوە لە عێراقیان دا ، و ناویان نا "پڕۆسەی ڕێوی بیابان" وە ڕاگەیاندنی ڕۆژئاوا تاكە ڕاگەیاندن بو كە ڕۆماڵی ڕوداوەكانی ئەكرد ، بۆیە ڕوماڵی كەناڵی جەزیرە بووە ئەزمونێك و جێگای تێڕوانین ، وێنەی (پیتەر ئارنەت) ڕۆژنامەنوسی ئەمریكی سڕایەوە ، كە بەتەنها هەڵدەستا بە گواَستنەوەی ڕوداوەكانی بۆردومان و لێدانی عێراق ، دواتر سەردەمی ئیحتكاری پەیامنێرانی بیانی بۆ "وێنە و زانیاری" بەسەر چو .

جەزیرە جارێكی تر و لە ساڵی (2001)دا و لە شەڕی ئەڤغانستاندا جیهانی توشی سەرسورمان كرد ، چونكە تاكە كەناڵ ، كەناڵی جەزیرە بو كە (تەیسیر عەلوانی) پەیامنێری مەیدانی لە ئەڤغانستاندا هەبو ، بە یەك كامێرا ڕوداوەكانی بۆردومانی فرۆكەكانی یەكەم ڕۆژی ئەگواستەوە ، بۆیە كەناڵە گەورەكانی جیهان ناچار بون وەكو سەرچاوە و تاكە كەناڵ بۆ وەرگرتنی وێنە و زانیاری هەڵسوكەوت لەگەڵ كەناڵی جەزیرەدا بكەن ، كارەكە زیاتر بەرەو پێش ڕۆیشت كاتێك كەناڵی جەزیرە ئیحتیكاری ڤیدیۆی ئوسامە بنلادن سەرۆكی پێشوی قاعیدەیان ئامادە كرد و بڵاویان كردەوە ، هەر ئەوەشنا ، بەڵكو چەند دەقیقەیەك لە دوای نمایشكردنی هەستا بە فرۆشتنی یەكەم تۆماری ڤیدیۆی بە تۆڕێكی ڕاگەیاندنی بیانی بە بڕی (250) هەزار دۆلار ، زیاتر لەوەش سایتی ویكیلیكس هەواڵێكی لەسەر كەناڵی جەزیرە دزە پێكرد و بڵاوی كردەوە كەوا ئیمارات ئامۆژگاری (جۆرج بۆش)ی سەرۆكی پێشوی ئەمریكای كردووە كە بۆردومانی نوسینگەی كەناڵی جەزیرە بكەن ، لە راستیشدا وابو نوسینگەی كەناڵەكە لە كابوڵی پایتەختی ئەڤغانستان لەلایەن ئەمریكاوە بۆردومان كرا ، چونكە ڕوماڵ كردنی بۆردومانەكانی بووە هۆی تورەبونی ئەمریكا .

ساڵی (2003) جارێكی تر ئەمریكا و بەریتانیا گەرانەوە بۆ عێراق ، ڕایانگەیاند پرۆسە سەربازیەكە سەركەوتو ئەبێت بەبێ ئەوەی كەس توشی پێكان ببێت ، بەڵام كەناڵی جەزیرە ڕایگەیاند لێدوانەكانی بەرپرسانی ئەمریكی و بەریتانی درۆیە كە لە ڕێگەی پەیامنێرەكانیانەوە لە ناو شاری بەغداوە ڕوماڵ ئەكرێت ، لە ئەنجامدا بۆردومانی نوسنگەی سەرەكی كەناڵی جەزیرە كرا ، و بووە هۆی شەهیدبونی پەیامنێرەكەی لە بەغدا ، وە دروشمی كەناڵەكە لەوكاتەدا بریتی بو لە "ڕوماڵ بەردەوامە" .

لەو بەینەشدا وڵاتە عەرەبیەكان سەرقاڵی دامەزراندنی كەناڵی ئاسمانی بون تا كێبەركێی كەناڵی جەزیرە بكەن ، وە لە هەمان كاتدا ناوی تۆڕی ڕاگەیاندنی جەزیرە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا و بۆ ساڵی (2003) بووە یەكەم كەنالی ڕاگەیاندن و پلەی نایابی بەدەست هێنا ، لە هەمان ساڵدا تۆڕی (بی بی سی) واژۆی رێكەوتننامەی ئاڵوگۆری وێنە و زانیاریەكان و گرتەی هەواڵەكانی لەگەڵ كەناڵی جەزیرەدا ڕاگەیاند ، لە ئەنجامی ئەو رێكەوتنەشدا كەناڵی جەزیرە ئیعترافی پێكرا كە وەكو تۆڕی ڕاگەیاندن لە ڕوماڵی هەواڵەكاندا سەركەوتو بووە ، و ڕۆڵێكی گەورەی بینی لە دروست كردنی كاریگەریدا .

كەناڵی جەزیرە ئێستا ڕوبەڕوی هەڵمەتی گرتنی پەیامنێرەكانی و داخستنی نوسینگەكانی و گەمارۆدانی سایتەكەی بۆتەوە ، هەروەها سەرەرای ئەوەش پرۆسەی تەشویش دروست كردن لەسەر كەناڵەكەیان بەردەوامە ، كەناڵی جەزیرە جگە لە ڕێگریەكانی بەردەمی بەڵام تا ئێستا بەردەوامە لە پارێزگاری كردنی زۆری بینەرانی خۆی .

 

م-ع-كانی