نڤێسین: د. عەلی وەردی

وەرگێران: وەحید سندی

دەما ب ڕەنگەکێ گشتی دبینین خەلکێ داھێنان کرییە و ھندەک ژ عەقیدە و پەرستنێن خوە یێن ئایینێن گوھورین بۆ مەرەما گونجاندنێ، ل و ی دەمی لومەتی ل وی کەسی ناھێتکرن، چونکی ئەو بزاڤێ دکەن ئەو خەلەتیێن خەلکێن دیندارێن دی دکەڤنێ ئەو خوە ژ وان ئاریشان ب دۆماھی بینن.

ئەو خەلک ھەمی بسەر تائیفە و ئاینێن وەکھەڤدا ھاتینە دابەشکرن، بەلێ ئەو د کۆمەکا پەرستن و عەقیدا خوەدا ژ ھەڤ جودانە، ھەرچەندە ئەو د پالدەرێن خوەدا نەژھەڤ جودانە ئەوێن وان پالددەن بەرەڤ داھێنانێ. ئەڤ چەندا د ناڤبەرا شیعە و سۆنیانداژی ل عێراقێ ڕوی ددەت و ب ھەمان ڕەنگە، ھەرچەندە ئەڤ یەک د ناڤ جھێن دیێن سۆنیاندا یا ژ عێراقێ جودایە، بتنێ دەڤەرا بیابان نەبت، چونکی د ناڤ واندا کۆمەکا عەقیدا یێن ھەین د ئالیێ خوە یێ جڤاکیدا ھەمان ئەو عەقیدەنە یێن لدەڤ شیعەیێن عێراقێ ھەین، لەورا دشێن بێژین سۆفیگەری د ڤی ئالیدا کۆمەکا عەقیدە و پەرستنان بۆ ڕزگارکرنا ژ ئاریشە و ئالۆزیان پێشکێشی مرۆڤی دکەت و دبن پالدەر بۆ ڕحەتی و گەشبینیێ.

لەورا د ڤی ئالیدا وەکھەڤیەکا بھێز د ناڤبەرا شیعەتی و سۆفیاتیێدا ھەیە، ئەگەر لھەر جھەکێ ڕوی ب ڕوی وارەکێ شیعە یانژی سۆفیان ببین دێ بینین کۆمەکا مەزارگەھێن "موقەدەس"یێن ھەین خەلک قەستا وان دکەن و گەلەک نەزرا بۆ دکەن، دیسان کۆمەکا کەسێن "موقەدەس"یێن ھەین خەلک دچن دەڤ بۆ شیفایێ و چارەکرنا نەخوەشیان، سەرکێشێن وان ب ڤێ کریارێ ڕادبن کا چەوا سەرکێشێن شیعەیان پێڕادبن، د دەمەکێدایە ئەم دزانین شێخێن سۆفیان د بنەرەتدا سۆنینە... ئێک ژ وان کریارێن سەرنجا من ڕاکێشاین ل "مسر"ێ ئەوبوو دەما د وەرزێ سەرەدانێدا خەلکێ قەستا زیارەتگەھا "السید البدوی" ل "تەنتا"یێ کری چ تشتەک یا کێم نەبوو ژ وێ سەرەدانا خەلک قەستا زیارەتگەھا "الحسین"ی دکەن ل "کەربەلا"یێ، دیسان سۆفی ب ھەلکەفتا ژ دایکبوونا "السیدە زینب، السید الحسین"ی ل "قاھرە" ئاھەنگا دگێرن و کورێن زکری گرێددەن و پاشان ب ئالا و دڕویشمڤە دەردکەڤن، ھەروەکۆ وان کریارێن شیعە ل عێراقێ د بیرەوەریێن ئیمامێن خوەدا ئەنجام ددەن.

"ابن خلدون"ی د ناڤ "المقدمە"یا خوەدا بەحسا خالێن وەکھەڤی کرییە د عەقیدەیا سۆفی و شیعیدا، دبێژت: "سۆفی د ئاخڤتنێن خوەدا قوتبەکێ بۆ خوە دیاردکەن، ئانکۆ ئەو کەسێ سەرکێشێ عارفایە، گەنگەشێ لسەر وێ یەکێ دکەن ھندی ئەو کەس یێ زیندی بت کەس ناگەھیت مەقامێ وی د مەعریفەتێدا، پشتی ئەو وەغەر دکەت مەقامێ وی ژ عرفانێ ب کەسەکێ دی دھێت بەخشین... ئەڤەژی ھەر ئەوە یا ڕافزی ب دەڤێ خوە دانپێدانێ دکەن و ل دویڤ ئیمامێن خوە دچن، بەرێخوە بدێ چەوان ئەڤان کەسان ئەڤ ھزرە ژ ڕافزیان ڤەگۆھاستییە، ل دویڤ دچن، ھەردیسان ئەو ڕادبن ب ڕێکخستنا قوتبێن خوە وەکۆ شیعە پێڕادبن، ھەتا ئەو جلکێ دبێژنێ "خەرقە" یێ سۆفیان د بنەرەتدا ژ ڕێبازا ئیمام "عەلی کورێ ئەبوتالب"ی، ھەرچەندە عەلی د بنەرەتدا ھیچ ڕێک و ڕێبازەکا جودا ژ یا ھەڤالێن پێغەمبەری "سلاڤ لێ بن" نەبوویە...

ئەوان قوتبەک دڤێت داکۆ مەعریفەتا خودایی نیشانی وان بدەت ژبەرکۆ ئەو سەرکێشێ عارفایە، ئەڤ یەک د دیارکرنا خوەدا ھەروەکۆ ئیمامێن شیعایە، دیسان د ناڤخوەیا خوەداژی ژ وێ جودا نینە، بۆ نموونە ھزرا خوە د ڤێ چەندیدا بکە ل دەڤ سۆفیان ھەمان ھزرا "الفاطمی"ئانکۆ "المھدی المنتظر"ایە و کتێبێن وانژی پڕن ژ ڤان بابەتان... ھەردیسان سۆفی چەندین دیتن و نەرین ژ شیعە و ڕافزی و مەزھەبێ وان وەرگرتینە، خودێ وان ب ھیدایەت بینت" . دکتۆر "کامل الشیبی" ئێک ژ ئەندامێن پشکا فەلسەفێ بوو ل زانینگەھا "بەغدا" ڤەکۆلینەکا کویر د ڤی ئالیدا بەرھەڤکربوو، چەندین وەکھەڤی و پێکڤەگرێدان د ناڤبەرا عەقیدا شیعی و سۆفیدا دیارکرینە . گەلەک ژ زانایێن سۆنی یێن ڕابووین و یا ھاڤێتی عەقیدە و فکرا سۆفی و ڕەتکرییە، وەسا دیارکرییە ئەوان گەلەک تشتێن نوی ل دینی زێدەکرینە، ئەوان تشتان پێشتر ھیچ بنەمایەک د ناڤ ئایینێ ئیسلامێدا نینە، بەلێ ئەڤان پێنگاڤان سەرکەڤتن نەئینایە.

ژ وان زانایێن ھاڤێتی سۆفیان "ابن تیمیە"، ئەڤی کەسی بەرھنگارییا شیعا و ێۆفیان ب ئێک دیتن کرییە، داخاز ژ خەلکێ مۆسلمان کرییە بھێن دویڤچوونا وێ ھزرا خوە یا لگەل فیترەتا مرۆڤی دگۆنجت بکەن، ئەو فیترەتا ئیسلاما دەستپێکی پێھاتی، بەلێ ھزرا وی د دڕێژاھیا چەندین چەرخاندا پشتی مرنا ویژی ھیچ ڕەنگڤەدانەکا باش نەبوو و بتنێ ل بیابانا عەرەبی چەندەکێ ڕەنگڤەدا، ژ وانژی دەما "محمد بن عبدالوھاب" د ناڤەراستا چەرخێ ھەژدێدا ھاتی و ھەمان داخازا "ابن تیمیە"ی دووبارەکریی، بەلێ ل بەشێن دیێن جیھانا ئیسلامی و ل دویڤ وێ سەروبەرێ جڤاکی خەلک ھەروەکۆ سۆفی و شیعان ژیان، ئەوژی کەڤتن د ناڤ چەندین نەخوەشی و ستەم و تاریاتیاندا، لەورا ئەوژی پێدڤی ب ھاریکاری یانژی ھەلگرتنا ڤی باری بوون.

ژ پەرتووکا/دراسە فی طبیعة المجمتع العراقی، الدکتور علی الوردی، بدون مطبع و مکان و سنە، ێ ٢٥٧.