عشق ئێک ژ وان سێ زاراڤایە ل هەمبەری (خودێ، مرن ، عشق) د ناڤ دیرۆکا مرۆڤاتیێدا زۆرترین ئاخڤتن ل سەر هاتینە کرن، ئەڤە ئەو جەزبەچوونا ڕووحییە یا ل گەل بەرامبەر دهێت گرێدان و ئێدی خوە ژ دەست ددەت.

چەمکێ (عشق) د ناڤ ئەدەبیاتا ئیسلامیدا جهەکێ بلند ڤەگرتیە و هەر ئێک ژ هەلبەستڤانێن مینا (مولوی، حافز، سعدی، جزیری، نالی، ...هتد) ڕێزکێن بەرهەمێن خوە ژ تیرێژێن عشقێ پڕکرینە. مەلایێ جزیری د هەلبەستێن خوەدا گەلەک پەسنا عشقا ئیلاهی کریە و ئەو عشقا مەجازی کریە بنگەهەک بۆ فەلسەفا خوە، هەلبەستڤان جزیری د ناڤبەرا عشقا (حەقیقی و مەجازیدا) دەرگەهـ ڤەکرییە و پاشان حوبا دنیایێ و جسمانی ب لاواز دبینت و ب تنێ یا هەروهەر بمینت حوب و عشقا خودێ یە، دەما کەرەمدکەت:

"حوبێ جسمانی دوو ڕۆژن
گەر چ دل پڕ پێ دسۆژن
لێ جەگەر پەیکان دنۆژن
مثلێ نەقشێ بێ بەقایە"

عشقا جەستەی یا دنیای ب نەخوەگر و لاواز وەسفکریە، بەلێ د بەرامبەردا عشقا خودای دەرگەهی ل هەمبەر فەلسەفا وی ڤەدگەت و دەربرینێن خوە پێ دکەت، دەما کەرەمکدکەت:

"عشقێ دەردەک بێ طەبیبە
لێ مفا وەصلا حەبیبە
کۆشتمە جەورا ڕەقیبە
وێ لەعینێ ڕوو سیایە"

دیارە د دیتنا جزیریدا، عشق بێ چارەیە و ب تنێ چارەبوون گەهشتنە ب مەعشووقێ، ئانکو دڤێت ب فەنا بچت هەتا بشێت بگەهت بەقایێ و مانێ.

هەر ژ ڤی ڕوی و گرنگیا بازنا عشقێ د ئیسلامێدا پێدڤە بیرا خوە ل هەلبەستڤانێ مەزنێ یەهودی یێ ل سەدێ ناڤین ژیایی (ابراهیم بن عذرا1092ـ 1167ز) بینین، دەما دەربارەی هزرێن جیهانی دبێژت:

" مۆسلمان عشق و هەست و سۆزا پەسن دکەن،
مەسیحی شەر و شۆرا پەسن دکەن،
یونانی حکمەت و بیرمەندیێ پەسن دکەن،
هندی حیکایەت و نهێنیان پەسن دکەن،
یەهودی ژی یهوە٭ پەسن دکەن و تەسبیحا وی دکەن".

دیارە کا د ئیسلامێدا چ گرنگی ب ڤی تێگەهی هاتیە دان و چ ڕەنگڤەدانا خوە د ناڤ جڤاکێ ئیسلامیدا هەبوویە.

٭یەهوە، ئانکو خودا، هەرچەند ئەڤ ناڤە د سەردەمێ مووسا پێغەمبەریدا (سلاڤ لێ بن) بۆ خودێ بکارنەهاتیە، بەلێ بەنوئیسرائیلیا پشتی مووسای بکارئینایە، سێ گرۆپان ئەڤ ناڤە بکارئینایە.