لەرۆژێكی وەكو ئەمڕۆو لە ساڵی (1406) ی میلادی، (ئیبن خەلدون) لێهاتووترین زانای كۆمەڵناسی لەمێژووی مرۆڤایەتیدا كۆچی دوایی كرد.

مێژوونووس و پەروەركاری بەناوبانگی ئیسلامی (ئیبن خەلدون) كە هەرگیز ناتوانرێت شوێنپەنجەكانی لەو بوارە گرنگانەی ژیاندا فەرامۆش بكرێت، ناوی تەواوی (عەبدولرەحمان موحەمەدی كوڕی خەلدون) ە، لە ساڵی (1332) ی میلادی لە تونس لەدایك بووەو لە بنەچەدا سەر بە بنەماڵەی كندەی عەرەبین.

(ئیبن خەلدون) هەر لە منداڵیەوە فێری ڕێزمانی عەرەبی بووە لەسەر دەستی باوكی و بەشێكی زۆری زانستە مێژووییەكان و فەلسەفیەكانی لە زانا مەغریبیەكانەوە وەرگرتووە، كاتێك كە باڵی ڕەشی تاعون دەدات بە سەر ئەفریقیا باوكی و بەشێكی زۆری خزمانی دەمرن.

هەر بۆیە ئەمیش واز لەخوێندن دەهێنێت و ڕوولە نووسین دەكات، زۆر دەنووسێ‌ بۆ پاشاكانی ئەو سەردەمەو جێگەی ڕێزو تەقدیری هەموو لایەك بووە، ئینجا دەكەوێتە هاتوچۆو گەشت و گوزار لەنێوان مەغریب و تونسدا، وە لە هەر شوێنێكدا مابێتەوە گەورەترین پلەو پایەی پێ‌ بەخشراوە هەتا پلەی وەزیری.

(ئیبن خەلدون) لە ساڵی (1382) دەچێت بۆ میسرو خەریكی وانە بێژی دەبێ‌، وەپەیوەندی دەكات بەسوڵتان (بەرقوق) ئەویش زۆر ڕێزی لێ‌ دەگرێت و دەیكات بە قازی مالیكیە، بەڵام هەر زوو ئەو پلەیەی لێ‌ وەردەگیرێتەوە لەبەر توندڕەوی خۆی. ئینجا حەج دەكات و دەگەڕێتەوە سەر نووسین و كتێب دانان و وانە وتنەوە.

هەتا لە ساڵی (1400) لەگەڵ شاڵاوەكەی میسردا دەچێ‌ بەرەو دیمەشق بۆ بەرەنگاری كردنی تەیموری لەنگ، هەتا لە ساڵی (1406) كۆچی دوایی دەكات.

(ئیبن خەلدون) خاوەنی بیردۆزی تایبەتی خۆیەتی لە بواری پەروەردەو فێركردنداو تا ئێستاش ئەو بیردۆزە پەیڕەوی دەكرێت، چونكە باشترین و زانستیترین بیردۆزە لەو بوارەدا بۆیە بە كورتی و بەخاڵ بنەما گرنگەكانی ئەو بیردۆزە دەخەینە بەر چاو:

1. قۆناغبەندی: (ئیبن خەلدون) بڕوای وایە كە دەبێت فێركردن قۆناغ بە قۆناغ و پلە بە پلە بێت و لە بابەتە سوكەكانەوە بۆ بابەتە قورسەكان بڕۆین و لەو میانەدا ڕەچاوی ژیری و تەمەنی فێرخواز بكرێت و بەو پێیە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت.

2. جێگیركردنی نموونە بەرجەستەییەكان ئینجا گوێزانەوە بۆ بابەتە ژیربێژیەكان واتا دەبێت لە پێشدا بیری فێرخواز بكرێتەوە لە سەر بابەتە بەرجەستەییەكانی بەردەستی ئینجا پلە بە پلە بەرز بكرێتەوە بۆ بابەتە ژیربێژیەكان (لۆجیكیەكان).

3. پشت بەستنی زیاتر بە كۆڕو سیمینارو وتوێژو ڕاگۆڕینەوەو دووركەوتنەوە لە دەرخیاتی زۆر.

4. مامەڵەكردنی نەرم و نیانی لەگەڵ فێرخوازاندا بەتایبەتی ئەگەر فێرخوازەكە منداڵ بوو، چونكە بە ڕای ئیبن خەلدون توندی و تیژی توانای وەرگرتنی فێرخواز تێك دەدات و سەرەڕای ئەوەی كە فێرخوازەكە وەڕس دەبێ‌ لە وەرگرتنی زانست و زوو وازی لێ‌ دەهێنێت ئەمە جگە لەوەی كە بەكارهێنانی توندی و تیژی و لێدانی فێر خوازان كارێكی سەلبی دەكاتە سەر دەروونی فێركاران و مامۆستایان، بۆیە پێویستە هەتا دەتوانرێت ئەو شێوازە بەكارنەهێنرێت هەروەك (عومەری كوڕی خەتاب) دەفەرموێت (من لا یۆدبە الشرع لا ادبە الله) ئەوەش بۆ دووركەوتنەوەیە لە زەلیلكردن و شكاندن و دەروونی مرۆڤە.

(ئیبن خەلدون) دەستی باڵای هەبووە لە بواری كۆمەڵناسی و ئابووری سیاسیدا، بۆیە زانا (ڕۆبەرت فلنت) لە زانكۆی ئەدنبەرە دەڵێت: نە لە جیهانی كۆن و نە لە جیهانی سەدەكانی ناوەڕاستدا هەرگیز ناوێكی دیكەی وەك (ئیبن خەلدون) نابینرێتەوە، چونكە هەر كەسێك پێشەكیەكەی ئیبن خەلدون بخوێنێتەوە ئەوا یەكسەر دەڵێت : خەلدون دانەری زانستی مێژوو و فەلسەفەیە، هەروەها زانا كلۆزیۆ دەڵێت: (ئیبن خەلدون داهێنەری پرانسیپەكانی دادی كۆمەڵایەتیە پێش ماركس و ماكۆنین).