ب ئازادیێ مرۆڤ ژ گیانەوەر و کەل وپەڵ و هەمى تشتێن بێ ئیڕادەیا ئازاد جودا دبت، لێ ڕاستییەک بۆ ئازادیێ نینە ئەگەر مرۆڤ نکارت دەربڕینێ ژ وێ هزرا دبینت یا هەژى خۆیاکرنێیە بکتن، مینا هزرڤانێ سعۆدى عبد القصیمى (1907 - 1996) دبێژت: "...من المستحيل أن نكون أحراراً ما لم نكن أحراراً في تفكيرنا وفي التعبير عنه" – ئانكۆ: مەحالە ئەم ئازادبن ئەگەر ئەم د هزرکرن و ڕادەربڕێنێدا نەیێن ئازادبن"
ئەگەر مافێ ئازادیێ پشتى مافێ ژیانێ بهێت، بێ گۆمان ئازادییا دەربڕینێ مەزنترین جۆرێ ئازادییا مرۆڤییە، ل ڤى سەردەمى ئەو جۆرە خوە بخوە بۆیە مافەکێ بنەڕەت ل تەڤ پەیماننامەیێن نێڤدەولەتى نەخاسمە (جارنامەیا جیهانییا مافێ مرۆڤى).

پێدڤی ب ئازادییا دەربڕینێ یا مەزن و تەڤگرە، هێمایێ دادیێ و حوکمڕانییا ژیرانە عومەرێ کورێ خەتابى (خ.ر) شییایە وێ گرنگییا تەڤایی د ژمارەکا کێما پەیڤاندە کۆم بکت، ئەوژى دەمێ کەسەکێ دناڤا کۆمەکا مرۆڤاندە گۆتییە ڤى خەلیفەى: "ژ خۆدێ بترسە"، ئەوى بەرسڤدا و گۆتە وى زەڵامى و پاشى تەڤ خەلکێ ژى هەتا ڕۆژا هەڵامەتێ: "لا خير فيكم إن لم تقولوها، ولا خير فينا إن لم نقبلها- هەر وەکى بێژتن : ئەگەر هوین ب ئازادى ڕەخنێ و گلە و گازندا نەکن هیچ قیمەت و بهایەک وە نینە، دیسان ئەگەر ئەم – ئانکۆ باڵادەست و حاکم- ئەوێ ڕەخنێ ب سینگەکێ بەرفرەهـ نەوەرگرین هیچ قەنجییەک د سەرێن مە مەزناندە ژى نینە.

دبینم یا باشە د چەند خالەکێن کێم و کورتدا بەحس ل هندەک لایەنێن گرنگییا ڤێ ئازادیێ (یا دەبربڕینێ) بکین:

1- ئەڤ ئازادییە، دەربڕینە ژ زاتێ مرۆڤى، نیشانا کەرامەتا مرۆڤێیە د ڤى گەردۆنیدە، ئەگەر تاکەکەسى نەشییا، یان ژ ترسێ نەوێریا ب ئازادانە دەربڕینێ ژ هزر و هەستێن خوە بکت واتە: هەبۆنا وى و نەبۆنا وى وەکى هەڤن.

2- ئازادییا دەربڕینێ سەدەمێ داهێنانا زانستى و پێشڤەچوونا هزرکى و مەعرفییە، بەرێ خوە بدن مێژوویا ڕۆژئاڤاى و ئۆڕۆپا ل سەردەمێن تاریێن زۆردەستییا (سیۆکراتى-حوکمێ پیرۆز) و پشتى ئازادییا دەربڕینێ پەیدابووى چەوان پێشکەفتنا تەڤ لایەنى وێرێ و تەڤ جیهان رۆهنکرییە!

3- دەربڕینا ب ئازادانە ڕێکە ژبۆ خوەشگۆزەرانییا (ڕەفاهییەتا) جڤاکێ ئینسانى، فەیلەسۆف و رۆناکبیرێ بریتانى جۆن ستیوارت مێل (John Stuart Mill 1806-1873) دبێژت:" ئازادییا دەربڕینێ نەک تەنها ژبۆ خوەشییا تاکەکەسى ئەگەرە، بەلکى ژبۆ سەرفەرازییا مرۆڤایەتیێ ژى هەر یا فەرە، ئەگەر مرۆڤ ژ ڤێ تەڕزێ ئازادیێ هاتنە بێ بەهرکرن ئەلبەتە دێ بتن ئەگەرێ بێ بەهربۆنا مرۆڤایەتیێ ژ پشکدارییا هزرى، گومان نینە: گەشەپێدان د ڕەوشا تاکهزریێدا پەیدا نابت"، بەرۆڤاژ بێفامى و نەزانین بەرقەڕار دبن.

4- بێى ئازادییا دەربڕینێ جهێن کێماسیێ و دۆسەیێن گەندەڵیێ و خرابکارئینانا حوکمڕانیێ ئاشکەرا نابن و ل بەرچاڤ دیار نابن، وەکۆ میناک: دویڤداچوون و ئازادییا دەربڕینێ یا هندەک دەزگەهێن میدیایى و ڕۆژنامەگەرییا جیهانى پێ ڕابووین، تایبەت ژ لایێ ڕۆژنامەیا (زە گاردییان The Guardian) یا بریتانى، و (سوددوتسکا) سویدى بوونە ئەگەرێ شەرمزراکرنا گەندەڵییەکا مەزن یا سنۆربەزا نێفدەولەتى (عبر القارات) نەخاسمە تاوانا شویشتنا (سپیکرنا پارەی)، هۆسان ئەڤێ ئازادییا دویڤچوون و دەربڕینێ هۆشیارییەک باش ل سەر ئاستێ جیهانێ پەیداکر، پاشان بۆیە سەدەمێ دەینانا هندەک ڕێکاران ژبۆ بەرهەنگاربۆنا ڤێ گەندەلییا دەولەتییا مەزن.

5- ئازادییا دەربڕینێ ڕیکە ژبۆ چاڤدێریکرن و لێپرسینا بەردەوام ژبۆ حکۆمەتێ، ئەڤە دبتە ئەگەرێ ڕاستەڕێکرنا وێ، یان ژى کێم کەفتنا وى د خەلەتى و خرابیێن مەزندە.
6- دەربڕینا ئازاد پشکدارییا سیاسى مسۆگەر دکت، دبت ئەگەرێ بەرقەراربۆنا ژیانەکا دیموکراسى و فڕەلایەنى.

7- هەر ئەڤ ئازادییە گیانێ لێبۆرین و لێکتێگەهشتنێ ب هێز دکت و بەربەڵاڤ دکت.

8- ئازادییا دەربڕینێ جڤاکى ژ توند و تێژیێ دویردکت و وەڵاتان ژ پەقینا پڕسگرێکێن سیاسى دپارێزت، ئەگەر دەڤێن خەلکێ ژ داخوازکرنا مافێن وان و دەربڕینا ئازاد هاتنە دائێخستن و ئەزمانێن ئازادیخوازان هاتنە گرێدان یان ژى بڕین؛ وى دەمى بلا ل هیڤییا پەقینا وێ باڵۆنا غازێ یا زۆر پڤداى بن، بلا ل چاڤەڕێى ئاگربارینێ ژ ئەسمانێ وەڵاتى و ل ژێر ئاخا وێ بن، ل بنێ گوهییە ژى وەڵات کاڤل ببت و تەر و هەشک پێکڤە بشەوتن.

زۆر بکورتى ئازادییا دەربڕینێ ژبۆ وەڵاتان و وەڵاتییان و دەستهەڵاتداران ژى پێدڤییەکا هەرە مەزنە.