ڤەگەڕان بو پڕسا لاستیكرنا یاسایێ
بەریا نها مە باس ل هندەک وێننەیێن لەیزتنا ب یاسایێ کربوون؛ ب ئاوایەکێ گیانێ یاسایێ پێ دهێتە ژناڤبرن و بەرۆڤاژى پەیام وێ ڕوی د دت، ل وێرێ بیاڤ ژبۆ دوو شێوازێن ڤێ چەندێ هەبوون: (نڤاندن و هوشیارکرنا ماددێن یاسایى گۆرەى بەرژەوەندى و میزاج و هەلویستێ خوەدى دەستهەڵاتان...) و (کەرکرن و فەساڵکرنا هندەک تومەتێن قابلداى، مینا تۆمەتا توند و تیژیێ، ژلایێ دەستناڤداچوویان ژبۆ هەڤڕکێن خۆ...)، ئەڤرۆ ژى کەرەم بکن ژبۆ بەرچاڤکرنا چەند وینەیەکێن دیترێن لەیزتن و لاستیکرنێ:
سیەم: لاستیکرن ژ لایێ ستوینێ هەرە گرنگێ سێ گوشا سیستەمێ دادوەریێ (داخوازکارى گشتى – المدعي العام)، (ناڤنری، دادوەر، پارێزەر) سێ گۆشەیا قەزایێ پێک دهینن، لێ وێنەیەکێ خرابێ لاستیکرنا یاسایێ ئەوە دەمى ببینى هەمبەر هندەک تاوانێن وەڵاتهەژین داخوازکار ئەفەندى یێ ڕازایە و کەتیە د حەفت خەوێن دێواندا، چاڤ و گۆهـ و هەستکار هەمى نڤستینە، لێ هەمبەر هندەک دۆزێن دیتر - بقودرەت قادر - دبیتە پاڵەوانێ مەیدانا دادگەهێ و ستەیجا سەپاندنا حوکمى، ئەگەر بەحسێ کوردستانا خوە بکین زۆر تشت دڤى بیاڤیدا پێش چاڤن، ژ میناکێن مەرگەساتێن وێ یەکێ: بێ دەنگیا داخوازکارێ گشتى ل سەر دەست ب سەرداگرتنا مولکێ گشتى ژ خاکا ڤى وەڵاتى، دیسان چاڤ نەقاندن هەمبەر تاوانێن ژناڤبرن و تیرۆرکرنا ڕەوشەنبیر و سیاسەتمەدار و چالاکڤان و ڕاگەهاندکاران، و هەروەسا ستۆخواهرکرنا هەمبەر چەندین پیلێکرن و تێکدانا یاسایێ، هەتا هندەک جاران تێکدانا بنەمایێت دستۆر و مافێن مرۆڤى ژی، مینا هێرشکرنێن چەکدارى ل سەر ژمارەیەکا بارەگایێن رێکخراوێن سیاسیێن نە حکومى (PANGOs) کو ئێک ژ گرنگنرین سازیێن کومەلگەهێ (NGO)نە، و شەوتاندن و تالانکرن و هەتا ئەنجامدانا گۆشتاران ژى.
چوارەم: ژێگرتن و بژارتن (الانتقائية) د ئاڕاستەکرنا تۆهمەتێن یاسایى و هەتا سەپاندنا حوکمى ژى، ڕاستە ئەگەر تو ژ کۆژیەکێ تەماشە بکى دێ بینى هیچ کریارەکا نە یاسایى دادوەرێ بەرێز ئەنجامدایە، چونکى حوکم ب سەر کەسێن هەژى سزادانێ سەپاندیە، لێ ژلایەکێ دیترڤە بەرێ خوە بدیێ دێ بینێ تڕانەپێکرن و مەهزەلەیەکا ڕاستەقینەیە، ژبەرکو وەکى بنەمایێت روحا دستۆر و یاسایان خوەیا دکن: (بنەمایێ یاسایى گشتى و ڕویتە - القاعدة القانونية عامة ومجردة)، واتە نابت هندەک کەس بهێنە ڤاڕێکرن و هندەکێن دیتر ب کەڤن ل ژێر ڕکێفا سزایێ، وى دەمى دادگەرى دێ دبنێ گوهیڕا هێتە سەرژێکرن و زولم د قالبێ فەرق و جوداهیا یاسییدا دێ بیتە گۆرگەکێ دژوار و کەڤیتە ناڤا جڤاکى، ئانکو دێ وەکى یاسایا سەکسونى لێ هێت، دەمى مادەیێن سزایی ل سەر تاوانبارێن ژ چینا کەڤتى و هەژار ب جهدئانین نەکو ل سەر چینا ماقویل و بلند، ئەگەر کەسەکێ هەژار تاوانەکا کوشتنێ کربا دا ئینن و شیرەکێ ل ستویێ وى دن لێ ئەگەر ماقویلەک با دا شیرەکێ ل سیبەرا ستویێ وى دن و دا ئازادکن.
لێ والله مامو ل کوردستانێ سەکسونیێ ژى هەمبەر حفکستویر و کەنکەنا ناکن، ئەگەر بەرپرسەکێ گەلەک مەزن بت بەرامبەر تاوانەکا تیرۆریا گۆشتنێ یانژى داعویرانا سامانێ پترۆلێ وى تاوانبارى ناهینن بەر هەتاڤێ و شیرەکێ ل سیتاڤکا سەرێ وێ نادن وەکى چەوان ل چەرخێ 15 ل سەکسونیا ئەڵمانى ئەو دادگەهکرنا مەهزەلە ڕوى ددا بەلکێ دێ هەر ب جوانترین نازناڤ هێتە ناڤکرن، واتە جاران ئەم ژ خەلکێ زاڵمێ سەیر و عنتیکەیێ بەریا 600 ساڵان مەهزەلەترن.
لێ ل دۆر پاکیا ژ ئینتیقائیا قانونی دا بەرێ خوە بدن میناکەکا جوان ژ دادگەریێ، بەرێ خوە بدین پێغەمبەرێ پێشەوا سڵاڤ لێ بن چەوان زۆر زۆر داخباربوو دەمێ هەوڵەکا شکاندنا شەنگستێ (گشتیبوونا بنەما و ماددەیێن یاسایى – عمومیة القواعد والمواد القانوية) دهاتە کرن، لەوا گۆت: (( أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا أَهْلَكَ الَّذِينَ قَبْلَكُمْ أَنَّهُمْ كَانُوا إِذَا سَرَقَ فِيهِمِ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ فِيهِمِ الضَّعِيفُ أَقَامُوا عَلَيْهِ الْحَد، وَأيْمُ اللهِ، لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتْ لَقَطَعْتُ يَدَهَا – واتە: خەلکینۆ یا خوەلى ب سەرێ یێن بەریا هەوە کرین و بەرئاتاڤ کرین ئەو بو: دەمێ کەسەکێ پایە بلند دزى کربا دا ئازاد هێلن، لێ ئەگەر کەسەکێ کەڤتى کربا دا سزادن، ئەز ب خۆدێ کم ئەگەر فاتیما کچا محمدى دزیێ بکت ئەز دێ دەستێ وێ بڕم))
هێشتا شێوازێن مەتاتیکرن و لاستیکرنا یاسایێ ل ژێر ترس و سەهما حوکمڕانیا زڤردەست و ب دەستێن چاڤدێر و زێرەڤانێن یاسیێ هەنە لێ بلا خامە ل ڤێرێ ڕاوەستت و بەس درێژ بکت و خوى زێدەتر نە کەت ل سەر برینا، هەتا دەمەکێ دیتر ب ئاناهیا خوداى دیسان دێ لێ ڤەگەڕین و بەلا خوە ژێڤە لاستیکچیێن چەپەڵ ڤەناکین.
بەریا نها مە باس ل هندەک وێننەیێن لەیزتنا ب یاسایێ کربوون؛ ب ئاوایەکێ گیانێ یاسایێ پێ دهێتە ژناڤبرن و بەرۆڤاژى پەیام وێ ڕوی د دت، ل وێرێ بیاڤ ژبۆ دوو شێوازێن ڤێ چەندێ هەبوون: (نڤاندن و هوشیارکرنا ماددێن یاسایى گۆرەى بەرژەوەندى و میزاج و هەلویستێ خوەدى دەستهەڵاتان...) و (کەرکرن و فەساڵکرنا هندەک تومەتێن قابلداى، مینا تۆمەتا توند و تیژیێ، ژلایێ دەستناڤداچوویان ژبۆ هەڤڕکێن خۆ...)، ئەڤرۆ ژى کەرەم بکن ژبۆ بەرچاڤکرنا چەند وینەیەکێن دیترێن لەیزتن و لاستیکرنێ:
سیەم: لاستیکرن ژ لایێ ستوینێ هەرە گرنگێ سێ گوشا سیستەمێ دادوەریێ (داخوازکارى گشتى – المدعي العام)، (ناڤنری، دادوەر، پارێزەر) سێ گۆشەیا قەزایێ پێک دهینن، لێ وێنەیەکێ خرابێ لاستیکرنا یاسایێ ئەوە دەمى ببینى هەمبەر هندەک تاوانێن وەڵاتهەژین داخوازکار ئەفەندى یێ ڕازایە و کەتیە د حەفت خەوێن دێواندا، چاڤ و گۆهـ و هەستکار هەمى نڤستینە، لێ هەمبەر هندەک دۆزێن دیتر - بقودرەت قادر - دبیتە پاڵەوانێ مەیدانا دادگەهێ و ستەیجا سەپاندنا حوکمى، ئەگەر بەحسێ کوردستانا خوە بکین زۆر تشت دڤى بیاڤیدا پێش چاڤن، ژ میناکێن مەرگەساتێن وێ یەکێ: بێ دەنگیا داخوازکارێ گشتى ل سەر دەست ب سەرداگرتنا مولکێ گشتى ژ خاکا ڤى وەڵاتى، دیسان چاڤ نەقاندن هەمبەر تاوانێن ژناڤبرن و تیرۆرکرنا ڕەوشەنبیر و سیاسەتمەدار و چالاکڤان و ڕاگەهاندکاران، و هەروەسا ستۆخواهرکرنا هەمبەر چەندین پیلێکرن و تێکدانا یاسایێ، هەتا هندەک جاران تێکدانا بنەمایێت دستۆر و مافێن مرۆڤى ژی، مینا هێرشکرنێن چەکدارى ل سەر ژمارەیەکا بارەگایێن رێکخراوێن سیاسیێن نە حکومى (PANGOs) کو ئێک ژ گرنگنرین سازیێن کومەلگەهێ (NGO)نە، و شەوتاندن و تالانکرن و هەتا ئەنجامدانا گۆشتاران ژى.
چوارەم: ژێگرتن و بژارتن (الانتقائية) د ئاڕاستەکرنا تۆهمەتێن یاسایى و هەتا سەپاندنا حوکمى ژى، ڕاستە ئەگەر تو ژ کۆژیەکێ تەماشە بکى دێ بینى هیچ کریارەکا نە یاسایى دادوەرێ بەرێز ئەنجامدایە، چونکى حوکم ب سەر کەسێن هەژى سزادانێ سەپاندیە، لێ ژلایەکێ دیترڤە بەرێ خوە بدیێ دێ بینێ تڕانەپێکرن و مەهزەلەیەکا ڕاستەقینەیە، ژبەرکو وەکى بنەمایێت روحا دستۆر و یاسایان خوەیا دکن: (بنەمایێ یاسایى گشتى و ڕویتە - القاعدة القانونية عامة ومجردة)، واتە نابت هندەک کەس بهێنە ڤاڕێکرن و هندەکێن دیتر ب کەڤن ل ژێر ڕکێفا سزایێ، وى دەمى دادگەرى دێ دبنێ گوهیڕا هێتە سەرژێکرن و زولم د قالبێ فەرق و جوداهیا یاسییدا دێ بیتە گۆرگەکێ دژوار و کەڤیتە ناڤا جڤاکى، ئانکو دێ وەکى یاسایا سەکسونى لێ هێت، دەمى مادەیێن سزایی ل سەر تاوانبارێن ژ چینا کەڤتى و هەژار ب جهدئانین نەکو ل سەر چینا ماقویل و بلند، ئەگەر کەسەکێ هەژار تاوانەکا کوشتنێ کربا دا ئینن و شیرەکێ ل ستویێ وى دن لێ ئەگەر ماقویلەک با دا شیرەکێ ل سیبەرا ستویێ وى دن و دا ئازادکن.
لێ والله مامو ل کوردستانێ سەکسونیێ ژى هەمبەر حفکستویر و کەنکەنا ناکن، ئەگەر بەرپرسەکێ گەلەک مەزن بت بەرامبەر تاوانەکا تیرۆریا گۆشتنێ یانژى داعویرانا سامانێ پترۆلێ وى تاوانبارى ناهینن بەر هەتاڤێ و شیرەکێ ل سیتاڤکا سەرێ وێ نادن وەکى چەوان ل چەرخێ 15 ل سەکسونیا ئەڵمانى ئەو دادگەهکرنا مەهزەلە ڕوى ددا بەلکێ دێ هەر ب جوانترین نازناڤ هێتە ناڤکرن، واتە جاران ئەم ژ خەلکێ زاڵمێ سەیر و عنتیکەیێ بەریا 600 ساڵان مەهزەلەترن.
لێ ل دۆر پاکیا ژ ئینتیقائیا قانونی دا بەرێ خوە بدن میناکەکا جوان ژ دادگەریێ، بەرێ خوە بدین پێغەمبەرێ پێشەوا سڵاڤ لێ بن چەوان زۆر زۆر داخباربوو دەمێ هەوڵەکا شکاندنا شەنگستێ (گشتیبوونا بنەما و ماددەیێن یاسایى – عمومیة القواعد والمواد القانوية) دهاتە کرن، لەوا گۆت: (( أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا أَهْلَكَ الَّذِينَ قَبْلَكُمْ أَنَّهُمْ كَانُوا إِذَا سَرَقَ فِيهِمِ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ فِيهِمِ الضَّعِيفُ أَقَامُوا عَلَيْهِ الْحَد، وَأيْمُ اللهِ، لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتْ لَقَطَعْتُ يَدَهَا – واتە: خەلکینۆ یا خوەلى ب سەرێ یێن بەریا هەوە کرین و بەرئاتاڤ کرین ئەو بو: دەمێ کەسەکێ پایە بلند دزى کربا دا ئازاد هێلن، لێ ئەگەر کەسەکێ کەڤتى کربا دا سزادن، ئەز ب خۆدێ کم ئەگەر فاتیما کچا محمدى دزیێ بکت ئەز دێ دەستێ وێ بڕم))
هێشتا شێوازێن مەتاتیکرن و لاستیکرنا یاسایێ ل ژێر ترس و سەهما حوکمڕانیا زڤردەست و ب دەستێن چاڤدێر و زێرەڤانێن یاسیێ هەنە لێ بلا خامە ل ڤێرێ ڕاوەستت و بەس درێژ بکت و خوى زێدەتر نە کەت ل سەر برینا، هەتا دەمەکێ دیتر ب ئاناهیا خوداى دیسان دێ لێ ڤەگەڕین و بەلا خوە ژێڤە لاستیکچیێن چەپەڵ ڤەناکین.
هه‌واڵی گرنگ
