مێتفۆرمین ئەو دەرمانەی لە ساڵی (1920) ەوە هەتا ئێستا لە هەورازو نشێوان كۆششی بەرچاوە، چەند جارێك دوورخراوەتەوەو هاتۆتە پێشەوە، نموونەی مرۆڤی كۆڵنەدەر كە بەڕێگای نوشستیەكانا سەردەكەوێت بەرەو ئامانج.

لە ساڵانی بیستەكان وەكو دەرمان بۆ شەكرە بەكار هات، دوای دۆزینەوەی ئەنسۆلین كە دوای ئەوە بە ساڵێك دۆزرایەوە پێگەی مێتفۆرمین دابەزی، هەروەها لەبەر هەندێك زیانی لاوەكی بەكارهێنانی ڕاگیرا.

لەساڵی (1957) دیسان دەستكرا بەبەكارهێنانی مێتفۆرمین و هاوتاكەی فێنفۆرمین بۆ چارەسەركردنی شەكرە، دوای چەند ساڵێك هەردووكیان لەبازاڕ كێشرانەوە لەبەر زیانی لاوەكی، كە دەبوونە هۆی (ترشانی لاكتیكی ) یان lactic acidosis كە حاڵەتێكی ترسناك و كوشندەیە، ئەوەبوو لە ساڵی (1977) لە بازاڕ كێشرایەوەو نەما.

لە ساڵی (1995) دەركەوت كە ئەو زیانە لاوەكییە زیاتر (فێنفۆرمین) دروستی دەكات نەك (مێتفۆرمین)، بەبەرزترین پێگەوە مێتفۆرمین خرایەوە بازاڕی دەرمان وەكو باشترین دەرمانی شەكرە.

جێگەی ئاماژەیە كە مێتفۆرمین تەنیا لەو كەسانە حاڵەتی ترشانی لاكتیكی دروست دەكات كە پەك كەوتنی گورچیلەیان هەیە، بۆیە نابێت ئەو نەخۆشانە وەری بگرن.

ئیتر لە ساڵی (1995) ەوە هەتا ئێستا مێتفۆرمین وەكو دەرمانی ژمارە یەك بۆ شەكرەی جۆری دووەم بەكاردێت.

هەندێك نەخۆش تووشی ئازاری گەدەو سكچوون دەبن لە ئەنجامی بەكارهێنانی، بەڵام زیانەكە درێژخایەن نییەو پێشنیار دەكەین ئەگەر مێتفۆرمین بەكاردێنن لەگەڵ خواردن بەكاری بێنن و ڕاینەگرن.

ئەو دەرمانە كاریگەری خراپی لەسەر پەنكریاس نیەو زیاتر وادەكات گلوكۆز یان شەكر بەباشی بەكاربێت بۆ خانەكانی لەش و لەناو خوێن كۆنەبێتەوە.

سودێكی دیكەی مێتفۆرمین ئەوەیە كە دژە هەوكردنە، خوێنبەرەكان لەهەوكردن و تەسك بوونەوە دەپارێزێت و بەمەیش پێشگیری لە جەڵتەی مێشك و دڵ دەكات و نەخۆش دەپارێزرێت لە ماكە درێژخایەنەكانی شەكرە، نەك تەنیا ئەوە بەڵكو مێتفۆرمین بە توێژینەوەی جیا جیا دەركەوتووە كە ئەگەری توشبون بەنەخۆشیەكانی دڵ كەم دەكاتەوە، بەكارهاتنی دیكەی مێتفۆڕمین ئەوەیە كە بۆ فرەتورەگەیی هێلكەدان چارەسەرێكی گرنگە، نەخۆشی (PCOS) كە دەبێتە هۆی تێكچوونی سوڕی مانگانەو منداڵ نەبوون، بە مێتفۆرمین چارەسەر دەكرێت. سودێكی دیكەی مێتفۆرمین ئەوەیە كە كێشی لەش دادەبەزێنێت، كەچی هەندێك دەرمانی دیكەی شەكرە كێشی لەش زێدە دەكەن و ئەوەیش گرفتێكە.

لەچەند توێژینەوەیەكی دیكە دەركەوتووە كە مێتفۆرمین پاڵەپەستۆی خوێنیش دادەبەزێنێت، بەتایبەتی شەكرەداران زۆریان زەختیشیان هەیە، پرسیار ئەوەیە ئایا مێتفۆرمین بۆ زەخت بەكاربهێنرێت یان نا؟

بێ گومان ئەگەر نەخۆشەكە شەكرەی هەبێت ئەوا سودی زەختیشی لێ دەبینێت، بەڕاستی وەكو دەرمانێكی سیحری وایە كە ئەو هەموو سودانەی هەبێت.

ڕێنماییەكان :

1. ئەگەر مێتفۆرمینت بۆ نوسرابوو بە ڕێك و پێكی بەكاری بێنە، پێش خواردن بێت باشترە، بەڵام ئەگەر ژانی گەدەت هەبوو دوای خواردن باشترە.

2. دەكرێت لەناو خواردنیش بخورێت بۆ پێشگیری كردن لە ژانی گەدەو دڵ تێكهەڵاتن.

3. ڕۆژانە دەكرێت دوو دانەی پێنج سەدی میتفۆرمین بەكار بێت، بەڵام یەك دانە سودی كەمە، دەتوانرێت بڕی مێتفۆرمین زیاد بكرێت بۆ دوو دانەی هەزاری لە ڕۆژێكدا، هەتا دوو هەزارو پێنج سەدیش، بەڵام نەخۆشم دیوە سێ گرام و زیاتر وەردەگرێت، ئەوە هەڵەیە، لە دوو گرام زیاتر نەبێت باشە.

4. هەر كەسێك گورچیلەی لاواز بێت (creatinin urea) و كریاتینین و یوریای بەرز بێت نابێت بەهیچ جۆرێك مێتفۆرمین بەكار بێنێت، دەرمانی تر هەن بۆ ئەم مەبەستە.

5. بە دەگمەن ڕوودەدات كە لە ئەنجامی مێتفۆرمین بەكارهێنان كەمی ڤیتامین (B12) دەربكەوێت، بۆیە واباشە ڕێژەی (B12) بپێورێت لەناو خوێن بۆ ئەو نەخۆشانەی مێتفۆرمین بەكاردێنن، ساڵانە یەكجار ئەو پشكنینە بكرێت.

6. مێتفۆرمین دەرمانێكی زۆر باشە بۆ شەكرە، بەڵام چونكە شەكرە بەخۆی دڕە، منجڕە، بۆیە دوای شەش حەوت ساڵ نەخۆش پێویستی بە دوو دەرمان دەبێت و بەتەنیا بە مێتفۆرمین چارە ناكرێت بۆیە دەبێت مێتفۆرمین و دەرمانێكی دیكەیش لەگەڵیا بەكار بهێنرێت.

7. هەر نەخۆشەو تایبەتمەندی خۆی هەیەو پێویستە ڕێنمایی لە پزیشكی خۆی وەر بگرێت، هێشتا ئاڵای مێتفۆرمین شەكاوەیەو نازانین دواڕۆژیش چی ڕوودەدات.

(د. یوسف بەهائەددین – پسپۆری نەخۆشی كوێرە ڕژێنەكان)