زۆر ئارەق كردنەوەی دەست و پێ یەكێكە لەو دیاردە ناخۆشانەی كە كەسانێكی زۆر دووچاری دەبنەوەو بێزاریان دەكات، بە تایبەتی ئارەق كردنەوەی دەست لەبەر پێویستی مرۆڤەكان بۆ دەست گوشین و تۆقەكردن لەگەڵ كەسانی تردا ڕۆژانە، هەروەها ڕەنگە نیشانەی هەندێ نەخۆشی بێت.

هۆكارەكانی : 

1. غودەی سام : ئاستی هۆرمۆنی غودەی دەرقی لە ڕێژەیی ئاسایی بەرزترە.

2. نەخۆشی شەكرە. 

3. دڵەڕاوكێ و تووڕەیی و قەلەقی و سترێس و تێكچوونی باری دەروونی. 

4. نەخۆشیەكانی كۆئەندامی هەناسە وەك : هەڵامەت و ئەنفلۆنزاو هەوكردنی جیوب.

5. وەستانی سوڕی مانگانە لە ئافرەتان، یاخود هەندێك جار لە كاتی سكپڕیدا.

6. نەخۆشی پاڕكنسۆن و دەردە شاهانە (دائلـملوك).

7. نەخۆشیەكانی بڕبڕەی پشت و ئازار گەیشتن بە دڕكە پەتك. 

8. شێرپەنجەی غودەی نوخامی و غودەی ئەدرینالەكان و شێرپەنجەی شانە لیمفاوییەكان (لیمفۆما). 

9. دابەزینی فشاری خوێن. 

10. هیلاكی و شەكەتی بەردەوام. 

11. وازهێنان لە ئاڵوودە بوون بە كحوول و ماددە هۆشبەرەكان، یاخود زۆرجار زۆر بەكارهێنانی كهول. 

12. كاریگەری لاوەكی هەندێ دەرمان و مقەوییەكان وەك ئیندیرال و دەرمانی چارەسەری شێرپەنجەی پڕۆستات، دەرمانی نەخۆشی زەهایمەر، دژە خەمۆكیەكان. 

13. كەمی ماددەی مەگنسیۆم. 

14. هۆكاری بۆماوەیی. 

15. هەندێك نەخۆشی كۆئەندامی هەناسەو هەندێك لە نەخۆشییەكانی دڵ. 

16. هەندێك حاڵەتی دەگمەن وەكو : ئایدز، سیل، مەلاریا. 

17. قەڵەوی.

شێوازی چارەسەركردنی : 

1. دەست نیشان كردنی هۆكارەكانی و چارەسەركردنی بە پێی توانا. 

2. بەكارهێنانی مەرهەم و سپرای دژی ئارەق كردنەوە. 

3. بەكارهێنانی هەندێ دەرمانی دژ ئارەق كردنەوە بە شێوەی حەپ وەك گروپی ئەنتی كۆلێنرجیكەكان. 

4. بەكارهێنانی بۆتۆكس و لێزەری تایبەت و چارەكردن بە سۆنەر. 

5. لێدانی جۆرێك لە دەرزی لە ژێر ئامێری ڤلۆرۆسكۆپی كەپێ دەوترێت (سیمپاپیكتۆمی) : ئەم ڕێگەیە زۆر سەركەوتووەو بەنجی ناوێت و دوای یەك كاتژمێر نەخۆش دەڕواتە ماڵەوەو ڕۆژی دواتر دەتوانێت ئیش و كاری ڕۆژانەی خۆی ئەنجام بدات. 

6. چارەسەر لە ڕێگەی تەزووی كارەبا لە ڕێگەی پاتریەكی تایبەتەوە. 

7. بەكارهێنانی هەندێ گیراوەی سروشتی و گژوگیا : وەك ئاوی لیمۆ، ئاوی تەماتە، چای ڕەش، خەنە، سركەی سێو، گەڵای گوێز، سۆدا، چای سەوز. 

8. ڕێنمایی خۆراك : كە دەبێت دووركەویتەوە لە هەندێك خۆراكی تایبەت و هەندێك خۆراك زیاتر بخۆیت كە ئەمانەن :

- دوور كەوتنەوە لە خواردنی تون بە تایبەت خواردنێ بە هارات و بیبەری تون و كاری تێدا بێت. 

- خواردنی ئەو خۆراكانەی دەوڵەمەندن بە مەگنسیۆم وەك : مۆز، گوێز، بادەم، ئۆڤۆگادۆ. 

- خواردنەوەی سێ كوپ چای ڕەش ڕۆژانە. 

- دووركەوەرەوە لەو خواردن و خواردنەوانەی كە عارەق كردنەوە زیاد دەكەن وەكو : سیر، پیاز، كهولەكان، قاوە.

9. سەردانی پزیشكی دەروونی هەندێك جار ئەگەر هۆكارەكەی نادیار بێت. 

10. نەشتەرگەری بڕینی دەمارەكان لە ڕێگەی نازوڕەوە.

هەندێك ڕێنمایی گرنگ :

- دوور كەوتنەوە لە شوێنی زۆر گەرم بە پێی توانا. 

- دوور كەوەرەوە لە بەكارهێنانی دەست كێش و پێڵاوی وەرزشی و تەسك و پووت. 

- بەكارهێنانی بۆدرەی منداڵ بو دەست و پێ لەگەڵ زۆر شتنی دەست و پێ ڕۆژانە.

- گۆڕینی گۆرەوی ڕۆژی دوو جار. 

- دوور كەوەرەوە لە بەكارهێنانی ئەو كرێم و مەرهەمانەی كە مادەی پترۆلیان تێدایە. 

- ئەنجامدانی وەرزش ڕۆژانەو دووركەوتنەوە لە دڵەڕاوكێ بەپێی توانا.

(د. هەڤین كەمال شاهـ موحەمەد – پسپۆڕ لە زانستی ئازارو بەنج)