مارک توین بەردەوامیێ دەتە بەرامبەرکرنا سرۆشت و ڕەوشتێ مرۆڤى و یێ گیانەوەرێن ژ هەڤجودا: یێن گیاخوار و یێن گۆشتخوار و دڕندە، دا پێکڤە گوهدارى پەیڤێن وى بن کا چ دبێژت: " د ئێک ژتاقکیرنێت مندا، دماوێ دەمژمێرەکێدا من پشیکەک و کویچکەک فێرێ هەڤالینیێ کرن، من هەر دوو کرنە د قەفەسەکێدا، پشتى سەعەتەکێ من هەڤالینى دناڤبەرا وان هەردوان و مشکەکێدا چێکر، و د ماوێ دوو رۆژاندا ڕویڤیەک و مامزەک و سڤۆرەک و ژمارەکا کۆتران من ل قەفەسێ زێدەکرن، و ل دویماهیێ من مەیمینکەک ژى دەیناتە هەمان جهـ، ومن پشتا خوە دایە وان و پشتى دەمەکێ ئەز ڤەگەڕام بەرێ خوە دەمێ هەمى یێ ب سلامەتى و تەناهی دژین، تەنها نیشانێت هندەک تەپ و پەنچکێت بچویک یێت بەرچاڤبووین" ب ڤى ئاوایی وەکى (توینى) دۆپاتکرى: چ ئاڕێشەیێن خویناوى پەیدا نەبوو.

هەر هۆسان گیانەورێن ژ هەڤدویر و هەڤدژ ئەگەر ل سەر هەمژینبۆنێ بهێنە پەروەردکرن، تەڤدا ل سەر هەڤقەبوولکرنێ تو باش ڕاھێنان و کەهى بکى، خوارنا هەمیان ژى ژبۆ وان بەرهەڤ بتن، زۆر مومکنە تشتەکێ نەچاڤەڕیێ نکاربوونى (موعجیزە) ڕوى بدت ئانکو پێکڤەژیانا گیانەوەرى پەیداببت، واتە: گۆرگ و مەهـ ل گەل هەڤ بچەرن، ئەڤ ڕاستیە نەکو ڕەوشەنبیرێ ناڤهاتى بتنێ ب چاڤێت خوە دیتیە، بەلکى ل باغێن گیانەوەران پێگڤەژیانا مرۆڤى و گیانەوەرێن دەهبە مینا پلنگ و شێر و هرچان هەر رۆژ دۆبارە دبت، د دیمەنێت کارتێکەردا شیر و پلنگ سەرێن خوە ب دەر دەلنگ وان ڕاهێنەرێن خوارنێ دئینن دهەسین، دبت جاران لنگێن وان کەسان ژى دئالیسن.
پشتى ڤێ کومینتکرنا من پێدڤى دیتى؛ دێ ڤەگەڕم مارک توینى و ڕاستیا دیترا وى خوەیا کرى دەربارەى کۆمکرنا چەند ئینسانان ل جهەکێ تایبەت؛ کا جارێ ئاستێ ڕەوشتێ کیژ ژ هەردوان (مرۆڤ یان گیانەوەر) نزمە و کیژان بلندە، (توین) تەکەزدکت:"... ئەگەر ئەم: ئێرەلندیەکێ کاتۆلیک ژ هەرێما (تیپیرارى- Tipperary)، ئوسکوتلەندیەکێ (مەسەب پەرسبتێرى) ژ باژێرێ (ئەبردین - Aberdeen)، تورکەکێ ژ (قەستەنتینێ)، یەونانیەکێ ژ گزیرتا (كريت- Crete) پاشێ ئەرمەنیەکێ...، دويڤڕا بۆزیەکێ ژ وەڵاتێ (چێنێ)، پاشان بەرهەمیەکێ ژ (پارناس)، و ل دویماهیێ ئەڤسەرەکێ ژ سۆپاسێ خەلاسبوونێ (Salvation Army) ژ (ووبنگ) هەمیان د دژۆرەکێدا کۆم بکم، چەند رۆژەکان ژێ دویر بکەڤم پاشێ بهێم دا مێزە بکم کا چ چێبوویە، هەلبەت دێ جلێن پەرتى و ب خوینێ سۆر، و پارچە و کەلەخێن مرۆڤان بینم، و کەسەکێ ب سلامەتى نابینم..." ، ئانكو كۆشتار و دڕندایەتى و قڕکرن ژ کار و ڕەوشتێ مرۆڤانە..
ئەڤ دەهبەتیا مرۆڤى هەر ژ کەڤندا، خوە د ئێکەم خێزانا ئینسانیدا ل سەر ڕویێ ئەردى ئاشكەرا و تەجللى بوویە، دەمێ کوڕێ ئادەم پێغەمبەرى سڵاڤ لێ بن سەرا تشتەکێ بێ بها – نە حەقى وى ژى - بڕیارا گۆشتنا برایێ خوە دەرخستى و ئێکسەر بجهئانى ژى، هەر وەکى خوداى دقورئانا پیرۆزدا ڤەگۆهاستى: ((وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاَ ابْنَيْ اٰدَمَ بِالْحَقِّۘ اِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ اَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْاٰخَرِۗ قَالَ لَاَقْتُلَنَّكَ
وتو -ئه‌ى موحه‌ممه‌د- چيرۆكا هه‌ر دوو كوڕێن ئاده‌مى (قابيل) و(هابيل)ـى بۆ ئسرائيلییان بێژه‌، ده‌مێ هه‌ر يه‌ك ژ وان قوربانه‌ك داى -دا پێ نێزيكى خودێ ببن- خودێ قوربانێ هابيلى قه‌بويل كر؛ چونكى ئه‌و مرۆڤه‌كێ ب ته‌قوا بوو، ڤێجا قابيلى حه‌سويدى ب برايێ خۆ بر، وگۆتىَ: ئه‌ز دێ ته‌ كوژم...)) تەفسیرا ساناهى، تەحسین دۆسکى.
ئەڤێ دلڕەشى و خرابیێ گەلەک فەیلەسۆڤ ڕاکێشاینە و بەرێ وان دایە وێ هزرێ ئەوا دبێژت: خرابى و شەر و شەرخوازى سرۆشتەکێ بناغەییە د ناخێ مرۆڤیدا، واتە پڕانى بەهرا خرابخوازێیە، هۆسان فەیلەسۆفێ کریگیێ (یەونانى) (دیۆجانس Diogénēs) ئەوێ دناڤبەرا ساڵین (421 - 323) پێش زاینێ ژیای، ئەوى بەریا دوو هزار و پێنج سەد سالان، چوو بوو سەرێ گرەکێ بلند و گازیگر: ( ئۆ مرۆڤینوو کا وەرن، لێ دەمێ هاتین ئەوێ سەرێ خوە ب پەرۆشى و داخباریڤە هەژاند و گۆتە وان، ئەز گازى مرۆڤان دکم نەکو هەوە)).
دیۆجانس و هەڤالێن وى ئەوێن ب قوتابخانەیا فەلسەفیا کۆچکینیێ (صەکاتیێ) بەرنیاس؛ ئەو ل چاکیێ (فەزیلێ) دگەڕان لێ ل دەڤ مرۆڤان نە دیتن، لەوا ژیانا خوە وەکى یا (صا) لێکرن، خوە ژ مرۆڤان دویر دکرن.
باوەرکن دیۆجانسى ژ خوەشیا خوە ئەو هەلویستە نەوەرگرتبوو، ئەرێ گەلۆ ئەو چ ئەقل و وژدانە مرۆڤى هەى نەڤێت یان نەشێت، یان ژى نەڤێت و نەشێت بەلا جەنگ و کۆشتار و قەتل و عام و قڕکرنێ ژ خوە ڤەکتن، رۆناکبیرێ مسرى خالد محمد خالد (1920-1996) د کتێبا خوەیا هەژیدا (إنّهُ الإنسانُ – ئەوە مرۆڤ) دبێژت: (هەر ل دەستپێکا ژیانا ئینسانى ل سەر ڤێ هەساردەى مرۆڤى کوشتنا برایێ خوەیێ مرۆڤ ب کەڤر و بەران ژ خوەڕا کربوو کار و صەنعەت، دەمێ ژیانێ بچەک پێشکەفتن ب خوەڤە دیتى مرۆڤى ژى ئامۆرێ کوشتنێ نویکر، ل شوینا کەڤران ب ئاسنى کۆشت کر، ب شیر و رۆمان برایێ خوە دکۆشت)، هەلبەت ئەڤى نڤێسەرى یا ڕاستا گۆتى، هندى زانست بەرەڤ پێشڤە د چوو پیشەسازییا ئامۆرێ کوشتنێ پێشکەفتن دکەفتە تێدا ، هۆسان مرۆڤان ب مەنجەنیقان ئاگرێ مرنێ ب سەرێ مرۆڤاندا دباراند، و دەمێ مرۆڤ و ژیارا وى گەلەک پێشکەفتن دیتین؛ ب ئامۆرێت نوی و یێت پڕگۆژ ب تڤەنگ و تۆپ و مۆشەکان کۆشتنا ب کۆمەڵ ڤى پەیدابوویێ دبێژنێ مرۆڤ بەردەوام ل هەمى ڕەخ و ڕویان ئەنجام ددا، هەتا گەهشتیە بلنداهیا پێشکەفتنێ، عەقلێ دەهباتیا ژناڤبرنێ ژى بەرز و بلندبوو، لەوا ب بومبایێن ناڤۆکیێت یۆرانیۆمێ کوشتن و شەوتاندن و بڕهاندنا گیان و بونیاتێ ژیارێ پەیڕەو کر، یا ل وێ دەولەتێ و یا دیتر چەکەکێ ناڤۆکیێ ترسناکتر پەیدا بکت ژبۆ نەهێلانا تۆڤێ ژیانێ ل سەر ئەردى، هندەک شارەزایێت سەربازى دەنە خوەیاکرن: ئەڤ چەکێ ستراتیژیێ ئەمریکا و رۆسیا عومبارکرین و پێ کەڤا قڕکرنێ دکن؛ تێڕا وێ چەندێ هەیە چار جاران ژیانا هەمى ژیناداران ل سەر ئەردى ژناڤ ببەن و رۆژا هەڵامەتێ پەیداببت، ئەرد وێران ببت!
ئەها ئەڤەیە بۆیە ئیلهامبەخش ژبۆ هۆزانڤانێ (نۆخوازيێ- modernity) يێ دبێژنێ (تى ئێس ئیلیۆت T.S. Eliot)، ئەو هەلبەستا خوەیا ژ هەمى هەلبەستان ب ناڤبانگتر و کارلێکەرتر (ئەردێ وێران- The Waste Land) ل ساڵا 1922 بۆ هەمى خوەدى وژدان و ئەقلان ب (430) رستان بکەتە دیارى؛ وەکۆ دلبخوینى و ڕەشبین و بێ زاڕى هەمبەر مەرگەسات و کارەساتێن ئەمریکا و دەولەتێن بەشدار د شەرێ جیهانیێ ئێکێدا ب سەر دونیایێدا ئیناینە خوارێ و ئەرد کاڤل ویرانکرین، لەوا (T.S. Eliot) ب وەڵاتێ خوە ئەمریکا گاوربوو، و ب ئێگجارى هێلا و هەتا مرى لێ نەڤەگەڕا.
مارک توینى چەندین دیمەنێن دندا ژى یێت بەرزبوونا گیانەوەرى ل سەر مرۆڤى د پەرتۆکا خوەیا سەیر و ئنتیکە: (The Damned Human Race- نژادێ مرۆڤى یێ نەفرەت لێ بارى) ئاشکەرا کرینە و ب بەڵگە بۆچۆنێن خوە سەلماندینە، داخوازێ ژ خوەندەڤانێ هێژا دکم دانەیەکێ ب دەسخوەڤە بینت، بڕاستى هەژى مفاوەرگرتنێیە.