بریكاری وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان دەڵێت وا دەستكراوە بە پـێدانی دۆزی دووەمی ڤاكسینەكانی دژی ڤایرۆسی كۆرۆنا و ئێسا خەڵكی زیاتر لە جاران بۆ وەرگرتنی ڤاكسینەكە ڕوو لە بنكەكان دەكەن.

دكتۆر رەهێڵ فەرەیدون بریكاری وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان بە دەنگی ئەمریكای ڕاگەیاند: بەڵێ ڤاكسینەكان وەكو پێشتریش ئاماژەی پێدراوە ئەو سێ جۆرەیە كە حكومەتی عێراقی بە فەرمی مامەڵەی لەگەڵدا دەكات كە ئەوانیش سینۆفارم و ئەسترازێنكا و فایزەر، زیاتریش هاوڵاتیان پرسیاریان لەسەر دۆزی دووەم هەبوو بۆ ماوەی سێ هەفتە مەسەلەی سینۆفارم لەگەڵ فایزەر بە تایبەتی چونكە ئەسترازینكا ماوەیەكی دوورودرێژترە لە دوو بۆ سێ مانگە، لە ئەمڕۆ و دوێنێوە سلێمانی دۆزی دووەم دەستیپێكردووە، هەولێر و دهۆكیش لە بەیانیەوە دەستپێدەكەن بۆ دۆزی دووەمی ئەو ڤاكسینانەی كە لێدراوە پێشتر و كاتەكەی هاتووە بەكار بهێنرێت."

سەبارەت بە دواكەوتنی ژەمە دووەمی ڤاكسین لە هەرێمی كوردستان د. ڕەهێڵ فەرەیدوون وتی" دواكەوتنێكی وانییە، یەكەم جار كە ڤاكسینەكان لێدراو سەرەتا چینیەكە بەدیاری بڕێكی كەم هات لە ڕێگەی كونسوڵگەری چینەوە دواتر كە ئەسترازێنیكا هات كۆمەڵێك قسە و باسی لەكەناڵەكانی دنیای دەرەوە و وەستانی لەلایەن هەندێك وڵات و بەكارنەهێنانی ئەمە دوودڵیەك و ترسێكی زۆری لای هاوڵاتیان دروستكرد بۆیە سەرەتا هەموویان پەرۆشی ڤاكسینی فایزەر بوون بێت كە فایزەرەكە هاتوو و وردە وردە ئەویش هەندێك نیشانەی سادەی دوای لێدانەكەی هەیە كە تا و ئازاری قۆڵ و كۆمەڵێك شتە، بەشێك لە هاوڵاتیان توانیوییانە تێبگەن كە جیاوازییەكی ئەوتۆ لە نێوان ئەسترازێنیكا و فایزەر نییە."

" ڤاكسینە چینیەكەش لە ڕووی سەلامەتیەوە لە ڤاكسینەكانی تر باشترە بەڵام كاریگەری كەمترە "
بریكاری وەزارەتی تەندروستیحكومەتی هەرێمی كوردستان جەختی لە سەلامەتی جۆرەكانی ڤاكسین كرد، لەو ڕوەوە وتی" ڤاكسینە چینیەكەش (سینۆفارم) ئەو خراپە نییە كە باسی لێوە دەكرێت لە ڕووی سەلامەتیەوە لە ڤاكسینەكانی تر باشترە بەڵام لە ڕووی كاریگەریەوە كەمترە بۆیە نزیكەی هاوڵاتیان مەترسیان كەمترە و بە شەپۆلێكی بەربڵاوتر ڕووبەڕووی سەنتەرەكان دەبن بۆ ئەوەی ڤاكسین وەربگرن ئەمە خاڵێكە لە سەرەتا كەمبوو دواتر خێرابوو، دووەم خاڵ ئێمە سەرەتا بانگەوازمان كرد چەند ڕۆژێك لە دوای یەكەم لێداندا ئێمە ئەو ئەپلیكەیشنەی وەزارەتمان داناوە بۆ ئەوەی هاوڵاتیان وەكو فیزەكارتێك بەكاربهێنن وەكو پاسپۆرتێك بۆ سەفەركردن یەكەمجار هاوڵاتیان بەكاریان نەدەهێنا سەرەتا لە هەولێر زیاتر بەكاردەهێنرا دواتر وردە وردە لە سلێمانیش ئەمەش بۆخۆی هۆكارێكی ئەوە بوو كە تۆزێك ئەم شتانە ناڕێكی یاخود وەكو پێویست ژەمەكانیان دانەئەنرا بۆ وەجبەی دووەم بەڵكو بە خەڵكی تر دەدرا بەڵام ئەمانە ڕێكخراونەتەوە وەكو باسمكرد سلێمانی و هەولێر و دهۆك دۆزی دووەم لێدەدرێت، دواكەوتنەكەشی چەند ڕۆژێكی كەمە و لە ڕووی زانستیەوە گرفتی نییە."

"لەسەر كەیسی دوو هاوڵاتی كە دەوترێت بەهۆی ڤاكسینەوە بووە لێكۆڵینەوە دەكرێت "
د. ڕەهێڵ فەرەیدوون ئاماژەی بەوە كرد ئێستا بەدەمەوەهاتنی هاوڵاتیان بۆ وەرگرتنی ڤاكسین باشترە، لەو ڕوەوە دەڵێت" ئێستا باشترە هاوڵاتیەكی زۆر بەرەو ڕووی وەرگرتنی ڤاكسینە چینیەكە دەڕوات دەزانێت لە هەمووی سەلامەترە هەرچەندە كاریگەریەكەی كەمترە، فایزەر و ئەسترازێنیكا ئەو جیاوازیەی نییە كە باس لەوە دەكرێت خەستبوونەوەی خوێن دروستدەكات هەمان ڕێژە دەیكەن هەرچەندە چەند حاڵەتێكی سادە كێشەی تێدایە لە كۆیە كەسێك مرد لە دوای لێدانی ڤاكسینەكە و لە سلێمانیش كەسێك توشی شەلەل بووە ئەوە لە لێكۆڵینەوە و بەدواداچووندان تا ئێستا یەكلایی نەبۆتەوە."

"ناتوانرێت بوترێت پەیوەندی نییە و ناشتوانرێت دڵنیایی هەبێت كە هۆكارەكەی ڤاكسینەكەیە "
واتە ئەو دوو كەیسەی باستكردپەیوەندی هەبوو بە وەرگرتنی ڤاكسینەكەوە؟ لە وەڵامدا د. ڕەهێڵ فەرەیدوون وتی" یەكەم ناتوانرێت بوترێت پەیوەندی نییە و ناشتوانرێت دڵنیایی هەبێت كە هۆكارەكەی ئەوەیە، ئەوەی كۆیە كەمردووە ئەوە ناتوانرێت بسەلمێنرێت چونكە كەسەكە مردووە و هەندێك شیكاری بۆ دەكرێت بەڵام هەندێك شیكاری هەیە بە ئاسانی بەدەست ناگات، دووەمیش نەك لای ئێمە هەتا ئێستا لە دنیاشدا ناتوانرێت بە ئاسانی لە ماوەیەكی كورتدا دوای بەكارهێنانی ئەم جۆرە ڤاكسینە یان هەرجۆرە ڤاكسینێكی تر بڕیار بدرێت كە هۆكارەكە ئەمەیە بۆ خەستبوونەوەی خوێنەكەش كە لە بەریتانیا ئەسترازێنیكا چەند كەسێكی كوشت لەوەش ناتوانرێت دڵنیا بن(WHO) ڕوونكردنەوەی دا، ئەوەی سلێمانی من لەگەڵ كەسوكاری نەخۆشەكە پەیوەندیان پێوەكردووم و قسەم لەگەڵیان كرد و هەم لەگەڵ بەرپرسی ئەو تاقیگەی سلێمانی لە شیكاریكەیە، شیكاریەك ماوە بكرێت بۆئەوەی لەوە دڵنیابنەوە كە ئەم هۆكارەیە بۆتە هۆی ئەم شەلەلە."

بریكاری وەزارەتی تەندروستیهەرێم ئەوەشی وت " ئەوەی شیكاریەكە ڕۆژی پێنجشەمە داوایانكردبوو بچێتە دەرەوەی وڵات بیكات لە هەوڵی ئەوەدابووین كە خۆمان سامپڵەكەی لێوەرگرین و حكومەت بینێرێت نەك هاوڵاتیەكە وەكو باسمكرد هەموو شتێك لەبەردەستدا نییە دڵنیابین لەوە بەڵام ئێستا داواكراوە شیكاریەكی تری بۆ بكرێت و سامپڵی لێوەرگیرێت و بچێتە دەرەوەی وڵات توركیا بێت یان ئوردەن لەوێ ئەگەر ئەو شیكاریە بەو ئەنجامە بێتەوە كە چاوەڕوانكراوە ئەوا دەكرێت بلێێین بەڵێ هۆكاری ئەو شەلەلیە ئەوەیە بەڵام ناكرێت و ناتوانرێت لە ئێستادا ئەو قسەیە بكرێت."

"پاراستنی مافی بەكارهێنەرانی ڤاكسین لە حاڵەتی دەركەوتنی دەرئەنجامی نێگەتیڤی ڤاكسینەكە"
ئایا هیچ گەرەنتییەك هەیە بۆ ئەوكەسانەی توشی لێكەوتە خراپەكانی ڤاكسین دەبن؟ لە وەڵامدا بریكاری تەندروستی هەرێمی كوردستان وتی" ئەمە ڕێكاری خۆی هەیە ئەو جۆرە كارانە و یاخود لێپێچینەوە و غەرامەكردنی ئەو شوێنانە كارێكی ئاسان نییە بەڵام كۆمەڵێك (regulations) ڕێكاری خۆی هەیە كە هەم كۆمپانیاكە و هەم (WHO) دەبێت یەقین ببنەوە كە بەڵێ ئەمە هۆكارەكەیەتی وەكو وتم ئەگەر ئێمە بتوانیین یەكلایی بكەینەوە ئەو كاتە بە دۆكیومێنت یەكلاییی دەبێتەوە ئەو كاتە حكومەتی هەرێم دەتوانێت لە ڕێگەی WHOوە لە ڕێگەی بەغدادیشەوە ئەو كاتە داوا یان سكاڵا تۆماردەكرێت، ئەنجامەكە بەپێی یاسا چی دەردەچێت ئەو كات ئێمە هاوكاردەبین و پەیوەندیشمان بە ڕێكخراوی WHO كردووە حاڵەتی وەها هەبێت وەكو وتم ڕێكار و ڕێكخستنی خۆی هەیە كە دۆكیومێنتەكان كران و ئامادەبێت دەتوانیین جێبەجێی بكەین، وە لەگەڵ بەغدادیش بە هەمان شێوە لەسەر خەتیین. WHO لەكوردستان نوێنەری هەیە و بێگومان لە بەغدادیش سەرپەرشتی دەكەنبە هەردوولا ئیشمان كردووە."

د. ڕەهێڵ فەرەیدوون ئەوەشی وت" وەكو وتم لەلای خۆمان هەندێك ڕێكار هەیە لەوانەیە بە ئاسانی جێبەجێ نەكرێت بەڵام ئەم حاڵەتە حاڵەتی نێودەوڵەتیە لەبەر ئەوە وەكو باسمكرد پەیوەندیمانكردووە بەلایەنە پەیوەندیدارەكان و لە هەوڵداین كە ئەمە یەكلایی ببێتەوە و دوای ئەوە چ جۆرە ڕێكارێكی یاسایی تر بگرینەبەر، بەڵێ هاوڵاتیان پێویست بە ترس ناكات چونكە ئەو كەسە لێیداوە دڵنیام ڕێژەیەكی بەرچاو لێیداوە لەو ڕێژەیەش جگە لەو دوو حاڵەتە كە ئەویش ناتوانرێت جارێ بسەلمێنرێت ئەوەیە چ ئەو كەسەی كە لە كۆیە كۆچی دوایی كرد و چ ئەو نەخۆشەی لە سلێمانی توشی ئیفلیجی بووە بەڵام هیچ شتێكی تر نەكراوە ، وە بنەمایەكی زانستی هەیە بۆ نموونە ئەم ڤاكسینانە لە یەك ملیۆن چواركەس هەتا ئەوپەڕی حەوت كەس ئەگەری ئەوەی هەیە توشی لێكەوتەی قورسی بكات لە خەستبوونەوەی خوێن یان شتی دیكە، وە ئەگەر ئەم كەیسانە یەكلایی ببێتەوە ئەو كاتە شتی تازەتر دەبێت و پێویستە كۆمپانیاكە و WHO ش و كۆمەڵێك شوێنی تر ئیشی لەسەر بكەن چونكە هەتا ئێستا زیاتر باس لە خەستبوونەوەی خوێن دەكرێت لە دوای لێدانی ڤاكسینەكە بە تایبەتی ئەسترازێنیكا و ئەوەی لە ئەوروپا ڕووەیدا، وە هەندێك لێكەوتەی تر ناتوانرێت بسەلمێنرێت بەڵام كە سەلمێنرا ئەو كاتە دەتوانرێت ئیشی یاسایی خۆی لەسەربكرێت."

"بەغداد خەریكی گرێبەستێكی ترە بۆ كڕینی پێكوتەی فایزەر"
د. ڕەهێڵ فەرەیدوون ئاماژەیبەوەشكرد" ئەوەندە ئاگادارین بەغداد ئێستا خەریكی گرێبەستێكیدیكەشە و لە تەواوبووندایە لەسەر فایزەر بۆ پێكوتەی تر ئەگەر ئەوەش نەكات ئەوەی كە كردوویەتی لە ئەسترازێنیكا و لە سینۆفارمیش گرێبەست دەكات هەفتەی ڕابردوو بە فەرمی سینۆفارم لە زۆر وڵات بەكاردەهێنرا بەڵام كۆتایی هەفتەی ڕابردوو WHO ش پەسەندی كرد و وتی سینۆفارمیش وەكو شەشەمین ڤاكسینی تایبەت بەكۆرۆنا تەواو ئیقراركراو لە هەموو دنیا بووە بە كڕین و مامەڵە پێكردنی، ئەو گرێبەستانەی كراوە و چینەكەش بەڕێوەیە."

"بەردەوام هەموو ڕۆژانێكی یەكشەممە فایزەر دێت"
دەربارەی ئەوەی ئایا ئەو ڕێژەیەیكە ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی داوای كردووە كە هەتا كۆتایی ئەمساڵ هاوڵاتیانیعێراق و هەرێمی كوردستان ڤاكسین وەربگرن ئایا دەتوانرێت ئەو ڕێژەیە دەستەبەر بكەن 20%؟

وەڵامەكەی د. ڕەهێڵ بەم جۆرە بوو " ئەو بڕەی 20% لەلایەن عێراقەوە دەستەبەركراوە و ئێستاش بەردەوام هەفتانە هەموو ڕۆژی یەكشەمەیەك فایزەر دێت، وە ئەو دووانەی تریش (ئەسترازێنیكا و سینۆفارم) بەپێی هاتنی گوژمەكانەو بەڵێ بەردەوام دێت و ئەو ڕێژەی 20% ی عێراقیش دابینیكردووە و گرێبەستی كردووە لەسەری."

"كە پێموانییە لەكۆتا لێدوانی ئەواندا ڕۆژانی جەژن كەرەنتین و قەدەغەی هاتوچۆ بێت "
سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری قەدەغەی هاتوچۆ لە ڕۆژانی جەژن ؟ لە وەڵامدا بریكاری وەزارەتیتەندروستی هەرێم وتی" لەسەر ئەم بابەتە ماوەیەكە منیش و هەم جەنابی وەزیریش و وەزارەتیش بە ڕاستی ئێمە سەرەتا زۆر بە وردییەوە مامەڵەمان دەكرد و قسەی خۆمان دەكرد بەڵام لەكۆتاییدا ئێمە لایەنی بڕیاردەرنیین ئێمە پێشنیازكردنیین لەسەر بنەمای ئەو داتایانەی كە بەردەوام دەخرێنەڕوو لە ڕێگەی سایتی وەزارەت یان لە بەغدادەوە كە پیشانی هاوڵاتیان دەدرێت و لەگەڵ ئەو بارودۆخ و حاڵەتی ئەو نەخۆشانەی كە هەیە لە توشبووەكاندا هەیە لە كوردستاندا ئێمە پێشنیارمانكردووە بەپێی ئەو ڕێكارانە بە هەموو شێوازێك جێبەجێ بكرێت و دەبێت پارێزی بكرێت و ڤاكسینیش هاتووە وەكو لایەنی دووەمی چارەسەر و ئەو شتانەی كە پێشتر وتومانە بەڵام وەزارەتی ناوخۆ و لیژنەی باڵا پێشتر بڕیاریان دابوو دواتر دەسەڵاتیان داوەتە دەست پارێزگار و بەڕێوەبەرە ئیدارییە سەربەخۆكان كە پێموانییە لەكۆتا لێدوانی ئەواندا ڕۆژانی جەژن كەرەنتین و قەدەغەی هاتوچۆ بێت."

"هیوادارم جەژن وەكو ڕۆژانی نەورۆز نەبێت كە پێشتر لە مانگی یەكەوە هاواردەكەین لە ناوەڕاستی مانگی سێ و نەورۆزەوە هەڵكشانێكی بەرچاو ڕوودەدات لەتوشبوون بە كۆرۆنا "
د. ڕەهێڵ فەرەیدوون وتیشی" هیوادارم وەكو ڕۆژانی نەورۆز كە پێشتر لە مانگی یەكەوە هاواردەكەین لە ناوەڕاستی مانگی سێ و نەورۆزەوە هەڵكشانێكی بەرچاو ڕوودەدات ، ئێستا ماوەیەكە هەڵكشان نییە ئەو كێڕڤە بە فلاتی دەڕوات، ژمارەكە زۆر زیاد ناكات بەڵێ زیادیكردووە بەرچاودەردەكەوێت بەڵام كێرڤەكە بەرزتر نەبۆتەوە، هیوادارم ئەم هێڵە لە ڕۆژانی جەژندا بەرزتر نەبێتەوە بەڵام ئیتر لەلایەكی دیكەوە لیژنەی باڵا و پارێزگار و بەڕێوەبەری ئیدارە سەربەخۆكان بڕیاریانداوە، ئێمە هەر ئەوەندە دەڵین پابەندی ڕێنماییەكان بن، هەوڵ بدەن قەڕەباڵغی نەبێت، مۆركی جەژن و وەكو یادێكی كەلتوری و وەكو نەورۆز نییە خەڵك بچێتە سەیرانگا و هاتوچۆكردنی ماڵانە هەوڵبدەن كەمترین بەركەوتن هەبێت كە چوونە دەرەوە خۆپارێزی بكەن و نەبنە هۆكاری زیاتر بڵاوبوونەوە هەر ئەومان وتووە و دەشیڵینەوە لەكۆتایشدا بڕیاردەر ئێمە نیین."